“Μνήμες της Κωνσταντινούπολης” του Αχμέτ Ουμίτ

Γιατί ο κόσμος παρακολουθεί τουρκικά σήριαλ; Είναι μια μόδα όπως παλιότερα τα μεξικάνικα; Ασφαλώς, και γι’ αυτό θα περάσει γρήγορα. Είναι όμως και μια διπλή ανάγκη: αφενός να ξαναβρεί ο μέσος Έλληνας αξίες μιας παλιάς κοινωνίας που κάποτε τις είχαμε κι εμείς (η ανδρική τιμή, η γυναικεία σεμνότητα, η οικογένεια, η αγάπη, η κοινωνική αλληλεγγύη κ.ο.κ.) και αφετέρου να ταξιδεύσει σε ένα παρελθόν (στα βάθη της Ανατολής ή στα βάθη της ιστορίας) όπου πολλά φαίνονται παραμυθένια, οικεία εξωτικά, ανατολίτικα μαγικά, σαγηνευτικά και θελκτικά. 

Τουρκικός καϊμακλής:

Ahmet Ümit

“İstanbul Hatɩrasɩ”

Everest

2010

Αχμέτ Ουμίτ

“Μνήμες της Κωνσταντινούπολης”

μετ. Θ. Ζαραγκάλης

εκδόσεις Πατάκη

                                2012 

            Όταν βρίσκεται το πρώτο πτώμα κοντά σε ιστορικά μνημεία με ένα νόμισμα που απεικόνιζε τον Βύζαντα, τον πρώτο οικιστή της Κωνσταντινούπολης, ο αστυνόμος Νεβζάτ και οι συνεργάτες-του ξεκινούν μια έρευνα στο τώρα αλλά και στο παρελθόν. Τα επόμενα έξι πτώματα, επιμελώς τοποθετημένα με ένα νόμισμα κάθε φορά από τον Κωνσταντίνο Α΄, τον Θεοδόσιο τον Β΄, τον Ιουστινιανό κ.ο.κ. αναγκάζουν την αστυνομία να μάθει ιστορία, να περιδιαβεί τους βυζαντινούς αιώνες και την οθωμανική αυτοκρατορία για να αντιληφθεί το σχέδιο των δολοφόνων.

            Το έργο είναι αστυνομικό, όπως έγινε αντιληπτό, αλλά η έρευνα ξεδιπλώνεται με ιστορικά στοιχεία, συχνά ανεκδοτολογικά, που αποκαλύπτουν ίχνη του παρελθόντος σε μια πόλη που ξεχνά την ιστορία-της. Ο αναγνώστης απολαμβάνει διπλά, ή μάλλον τριπλά, την αφήγηση, αφού: α) η γνωστή συνταγή του ενός πτώματος που φέρνει τ’ άλλο και τα δυο το τρίτο κάνει την έρευνα κλιμακωτά ενδιαφέρουσα, παρά τις μικρές ή μεγάλες ατέλειες στη διενέργειά-της, β) η ιστορία που δεν προσφέρεται μόνο ως γνώση, συχνά φορτωμένη και αχρείαστη, αλλά και ως κλειδί για την εξιχνίαση των εγκλημάτων κάνει το έργο να προσκτά βάθος και γ) η ταξιδιωτική περιήγηση στην ιστορική Κωνσταντινούπολη, σχεδόν σαν να ξεχνά κανείς τη σύγχρονη Ιστανμπούλ που παραδίδεται σε μια ανεξέλεγκτη ανοικοδόμηση, δίνει στην ιστορία περιηγητικό ενδιαφέρον. Το μυθιστόρημα είναι συνεπώς ένας καλός οδηγός στην ιστορία και στην αίγλη της Πόλης.

www.visit2istanbul.com

            Πέρα από την αφήγηση που γίνεται το δόλωμα της ανάγνωσης, το έργο μας στήνει γέφυρες με την ίδια την πόλη. Η Ιστανμπούλ είναι αυτό που είναι επειδή φτιάχτηκε σε ένα παλίμψηστο επίπεδο πολλαπλών στρωμάτων, από το αρχαιοελληνικό Βυζάντιο έως τη χριστιανική Κωνσταντινούπολη κι έπειτα στην οθωμανική-της, μουσουλμανική, πλευρά. Κάθε πόλη είναι το ιστορικό αμάλγαμα μιας μακραίωνης, συχνά άδηλης παράδοσης, σαν σκυταλοδρομία λαών και πολιτισμών.

            Η σύγχρονη ζωή συχνά σκοτώνει το παρελθόν, δηλαδή σκοτώνει το βάθρο του μεγαλείου της πόλης, κι η ίδια η πόλη, οπλίζοντας το χέρι κάποιων, εκδικείται τους ιδιοτελείς, τους κερδοσκόπους, τους εκμεταλλευτές-της. Τα πτώματα ήταν άνθρωποι που προσπάθησαν να χτίσουν εις βάρος της ιστορικότητας των μνημείων και να κερδίσουν χρήματα δολοφονώντας το παρελθόν. Πολύ καλά δουλεμένο είναι το ζεύγος του αστυνόμου Νεζβάτ και του υπαστυνόμου Αλή, αφού ο πρώτος είναι ο πιο λογικός και μετριοπαθής, ενώ ο δεύτερος πιο ακραίος και παρορμητικός, με αποτέλεσμα κάθε ανάκριση να ακολουθεί σκοτσέζικο ντους.

Χωρίς το κείμενο να είναι προκλητικό, δεν λείπουν οι εκδοχές της ιστορίας που απορρέουν από την τουρκική οπτική γωνία. Οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης ήταν Ρωμαίοι, δικαιολογημένα όπως οι ίδιοι αυτοαποκαλούνταν, αλλά ο Ουμίτ ξεχνά ότι ήταν Χριστιανοί και μιλούσαν από τον 6^ο τουλάχιστον αιώνα ελληνικά. Γι’ αυτό επινοήθηκε ο ιστορικός όρος ‘Βυζαντινοί’, τον οποίο σκόπιμα (;) ο τούρκος συγγραφέας αποσιωπά. Κι από την άλλη, η Ευγενία, την οποία έχει ερωτευθεί ο αστυνόμος, είναι προφανώς Ελληνίδα, αλλά η ίδια θεωρεί ότι κατάγεται από τους Ρωμαίους (σελ. 265)!!! Φυσικά ο όρος «Ρωμιός» αυτό σήμαινε, αλλά έχει πάψει αιώνες τώρα να κουβαλά ένα τέτοιο παλαιο-ιστορικό φορτίο. Κανένας Έλληνας της Πόλης δεν θα μιλούσε έτσι. Έχει λοιπόν και …δεν έχει δίκιο ο Φιλίππου που λέει: “Ο Αχμέτ Ουμίτ διακρίνεται για κάποιου είδους φιλελληνισμό (σημειώνει ότι οι περισσότεροι τουρίστες που επισκέπτονται την Πόλη είναι Έλληνες και δεν διστάζει να υπογραμμίσει την ύπαρξη ενός θρύλου που θέλει τους Έλληνες, με επικεφαλής έναν βασιλιά Κωνσταντίνο, να την παίρνουν πίσω για να αναστήσουν ξανά τον χριστιανισμό), ενώ δεν παραλείπει να θυμίζει τη δόξα της Κωνσταντινούπολης.” («Το Βήμα», 26/8/2012).

            Αυτή η σύζευξη ιστορικού παρελθόντος και σύγχρονου παρόντος αποτελεί και τον άξονα δράσης ενός άλλου αστυνομικού μυθιστορήματος, του “Περαίωση” του Πέτρου Μάρκαρη, ο οποίος, επειδή ξέρει τουρκικά καθότι Κωνσταντινουπολίτης, πιθανολογώ ότι διάβασε τον Ουμίτ στο πρωτότυπο και επηρεασμένος θέλησε να μεταφέρει την ιδέα στους αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας. Κι επιπλέον δείχνει την ίδια με τον τούρκο συνάδελφό-του συμπάθεια προς τους θύτες, αφού ενήργησαν μεν από εκδίκηση αλλά αυτή συνοδεύεται από ευαισθησία, πληγωμένη οργή και ιδεαλισμό.

Ο κόσμος, λοιπόν, για να τελειώσω όπως ξεκίνησα, μπορεί να διαβάσει το μυθιστόρημα όπως βλέπει τα τούρκικα σήριαλ: με ενδιαφέρον, με εξωτισμό, με ιστορική περιέργεια, με περιηγητική διάθεση, με φωτογραφική δυναμική… Η αλήθεια είναι ότι κι εγώ το χάρηκα, όχι μόνο χάρη στην ευφυή αστυνομική-του πλοκή και χάρη στην ώσμωση παρόντος και ιστορίας, δράσης και γνώσης, αλλά και χάρη στην ευαισθησία με την οποία ο τούρκος συγγραφέας βλέπει την πόλη-του και τους ανθρώπους-της.

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life στις 14/1/2013]

Πατριάρχης Φώτιος

 

Memories of Istanbul

When the first corpse is found near the historic monuments with a coin depicting Byzas, the first settler of Istanbul, policeman Nevzat and his associates start an investigation of today and the past. The next six corpses, which are carefully arranged with  one currency at a time from Constantine I, Theodosius II, Justinian etc., are forcing the police to learn history, to walk around the Byzantine period and the Ottoman Empire to perceive the murderers’ plan.

It’s a crime novel, as was seen, but the investigation unfolds with historical data, often anecdotal, revealing traces of the past in a city that often forgets its history. The reader enjoys double, or rather triple, narration, since: a) the known formula that one corpse brings another and another which makes the research interesting, despite minor or major flaws in conducting in b ) the story does not only offer knowledge, often loaded and unnecessary, but is also  a key to solving crimes which makes the novel have depth and c) a sightseeing tour of the historic Istanbul almost makes you  forget the modern Istanbul delivering an uncontrolled reconstruction, it makes the history of touring interesting. The novel is therefore a good guide to the history and glamour of the city.

Beyond the narrative that becomes the bait of reading, this work constructs bridges with the city itself.  Istanbul is what it is because it was built on a palimpsest multilayer level, from the ancient Byzantium to Christian Constantinople, and then the Ottoman, Muslim side. Every city is the historic amalgam in the long, often invisible tradition as relay of people and cultures.

Modern life often kills the past; it kills the pedestal of greatness of this city, and the city itself, arming someone's hand, avenging their selfish profiteers, and the exploiters of the city. The corpses were people who tried to build the detriment of the historic monuments and earn money by killing the past. Policeman Nezvat and the Police Lieutenant Ali is very well crafted, since the former is the more reasonable and moderate, while the second more extreme and impulsive, so every interrogation is like taking a Scottish shower.

The text is not being provocative; it’s not missing the versions of history stemming from the Turkish perspective. The inhabitants of Constantinople were Romans, they rightly called themselves Romans, but Umit forgets that they were Christians and were speaking Greek from the 6th century. So the historian coined term 'Byzantine' which the Turkish writer intentionally (?) do not mentions. And on the other hand, Eugenia, who has fallen in love with the policeman, is obviously Greek, but she believes that she comes from the Romans (p. 265)! Of course the term "Romios" uses to mean exactly that, but it has ceased centuries now to carry such an old historic load. No Greek from Istanbul would speak like that. Therefore Phillipou is and the same time isn’t right to say: "Ahmet Umit is a distinguished philhellenism of some kind (he notes that most tourists visiting the city are Greek and does not hesitate to emphasize the existence of a legend that wants the Greeks, led by a King Constantine, to get the city back and to resurrect again Christianity), and does not fail to remind the glory of Istanbul.» ("To Vima", 8/26/2012).

       This coupling of the historical past and the present and this is the line of action of another crime novel, the "Completion" of Peter Markakis, who, because he knows Turkish since he is from Istanbul, suggests that he originally read and was influenced by Umit and wanted to convey the idea to the archaeological sites of Athens. And furthermore he shows the same sympathy for the perpetrators as his fellow Turk, as acted by hand but revenge is accompanied by tenderness, anger and wounded idealism.

To finish, people can read the novel as they watch the Turkish shows: with interest, with exoticism with historical curiosity, with a touristic mood, with a photographic dynamic ... The truth is that I enjoyed myself, not only thanks to the smart police plot but also to the action and the knowledge, but also thanks to the sensitivity with which the Turkish writer sees the city and its people.

Bookmark