Saturday, December 17, 2011

“21 ιστορίες και Το κοράκι” του Edgar Allan Poe

Το κλασικό αντέχει όχι επειδή διδάσκεται και αναμασάται, αλλά επειδή διαβάζεται με προθυμία χρόνια και αιώνες μετά τη συγγραφή-του. Κάτι τέτοιο σημαίνει απλά ότι μπορεί να προσαρμόζεται στις αναγνωστικές συνθήκες κάθε εποχής.
American without sugar:
Edgar Allan Poe
“21 ιστορίες και Το κοράκι
ανθολ. - μετ. – σημειώσεις: Κ. Σχινά
εκδόσεις Μεταίχμιο
2011

            Μέσα στον 19ο αιώνα όπου ο ρομαντισμός σταδιακά υπoχωρούσε, και επέλαυνε, άλλοτε δρομαίος κι άλλοτε φιδοσέρνοντας, ο ρεαλισμός, μέσα στον αιώνα του θετικισμού και της επιστήμης, ο Αμερικανός συγγραφέας Edgar Allan Poe άνοιγε τις στρόφιγγες για είδη και τρόπους γραφής που έμελλαν να τον καταξιώσουν στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Και λέω κάτι τέτοιο όχι από σεβασμό στη μουσειακή αξία του έργου-του, αλλά από πραγματικό δέος μπροστά στην ποικιλία, τη φαντασία, τη δουλεμένη πλοκή, την ψυχολογική εμβάθυνση, τη δύναμη της σκέψης κ.ο.κ. που συνάντησα τόσο σε ένα τευχίδιο με τέσσερα διηγήματά-του, που είχα συζητήσει προ καιρού, όσο και τώρα, σ’ αυτόν τον τόμο με σοφά ανθολογημένα και προλογισμένα από την Κατερίνα Σχινά κείμενα που αξίζει να έχει ο οποιοσδήποτε στη βιβλιοθήκη-του.
            Η συγγραφική-του διάνοια απλώνεται καταρχάς σε ιστορίες τρόμου, που θα ονομάζονταν σήμερα θρίλερ, όχι όμως με τη φτηνή αιματόεσσα εικονοποιία του Χόλυγουντ αλλά με την υπαρξιακή, εσωτερική, βαθιά εισελθούσα και ατμόσφαιρα που χτυπά τις χορδές βαθύτερων αισθημάτων ρίγους. Η καρδιά του νεκρού και θαμμένου κάτω από τα ξύλα του πατώματος παππού χτυπάει ακόμα και τρελαίνει τον γιο που τον σκότωσε: μια τέτοια ευφυής ιδέα, που αρδεύει το “Μαρτυριάρα καρδιά”, είναι χαρακτηριστικό δείγμα της ψυχολογικής εμβέλειας που τα ποεϊκά διηγήματα τρόμου διοχετεύουν στον αναγνώστη.
            Τα έργα-του από την άλλη που σχετίζονται με το φανταστικό έχουν τις ρίζες-τους στο ρομαντικό κίνημα, καθώς ωραίες δεσποσύνες, μεταφυσικά όντα και κλίμα, μοιραίοι έρωτες και συναισθηματικές εξάρσεις στα όρια της τρέλας διαποτίζουν αυτά τα κείμενα. Αντίθετα, τα διηγήματα μυστηρίου, θα μπορούσαμε σήμερα να τα ονομάσουμε αστυνομικά, βασίζονται φαρδιά πλατιά στη Λογική, στη Φιλοσοφία και στην Επαγωγή ως νοητικούς δρόμους από τους οποίους η παρατήρηση και η συνδυαστική ικανότητα οδηγούν απαρέγκλιτα στην επίλυση του μυστηρίου. Ο Πόε, παιδί της εποχής-του, πιστεύει στη δύναμη του νου και στις ατελείωτες δυνατότητες που έχει να μετατρέψει τα απλά αισθητηριακά ερεθίσματα σε συλλογισμούς, που θα εξηγήσουν τις δολοφονίες της Οδού Μοργκ (τύπος αφήγησης του κλειστού δωματίου: ποιος είναι ο δράστης σε ένα έγκλημα που διαπράχθηκε σε κλειστό δωμάτιο;), την εξαφάνιση της Μαρί Ροζέ και πού είναι το κλεμμένο γράμμα, το οποίο είναι φανερά τοποθετημένο σε πλήρη αντίθεση με την κρυψίνου αντίληψη της αστυνομίας. Ο Πόε ανοίγει δρόμους στην αστυνομική αφήγηση εγκαθιστώντας το δόγμα πάνω στο οποίο θα στηριχτεί η μεσοπολεμική αγγλοσαξονική γραφή. Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκονται τα διηγήματα περιπέτειας και επιστημονικής φαντασίας. 
            Ο Πόε μπορεί να δελεάσει τον σύγχρονο αναγνώστη γιατί είναι ακόμα επίκαιρος και διαχρονικά παρών.
[Πρωτοδημοσεύτηκε στο In2life]
Πατριάρχης Φώτιος

5 comments:

Johnny Panic said...

Πολύ καλά επιμελημένη ανθολογία,τη διάβασα όταν είχε πρωτοβγεί και μάλιστα αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή με τον Πόε(πιο πριν,μόνο το "κοράκι").Το δέος που αναφέρεις το ένιωσα κι εγώ,αλλά πολύ φοβάμαι ότι πρόκειται για ένα στεγνά φιλολογικό δέος.Στον Πόε αναγνώρισα τον ιδιοφυή σκαπανέα νέων λογοτεχνικών ειδών,τον αποτελεσματικό σκηνοθέτη(και σκηνογράφο) που ξέρει να δημιουργεί ατμόσφαιρα,τον γνώστη των άλογων τρόμων του ασυνειδήτου που κατακυριεύουν το υποκείμενο(η "μαρτυριάρα καρδιά" είναι ένα κείμενο όχι μόνο ψυχαναλυτικό,αλλά και φιλοσοφικό,κάτι σαν Σαρτρ πριν τον Σαρτρ: το μάτι,το εξουσιαστικό βλέμμα του πατέρα στον γιο),τον υπερσυναισθηματικό ρομαντικό μα και τον αιτιοκρατικό ρεαλιστή και άλλα πολλά.Ωστόσο,πέρα από ελάχιστες εξαιρέσεις,δεν ένιωσα να με διαπερνά κανένα εσωτερικό ρίγος.Φταίει ο Πόε ή εγώ; Μάλλον εγώ,εντούτοις οι παρωχημένες ιστορίες με τις νεκρές κόρες,η πληθώρα συμβολισμών,η υπερβολή του τρόμου,το παραφορτωμένο γοτθικό κλίμα κ.α. με άφησαν τελικά αδιάφορο.Για μένα ο Πόε είναι σαν ένας γλύπτης που ξέρει να δημιουργεί όγκους,αλλά συνήθως του λείπει -κατά την ταπεινή μου γνώμη- η εκλέπτυνση.Ακόμα και το "κοράκι",που είχα αγαπήσει στα μετεφηβικά μου χρόνια,τώρα το βρήκα εκβιαστικά συγκινητικό,σχεδόν -επιτρέψτε μου- μπανάλ.Σπουδαίος ο Πόε λοιπόν,αλλά εγώ κρατάω τις αποστάσεις μου...

Pellegrina said...

Μου αρέσει ο Πόε για όλους τους λόγους που λέει ο Πατριάρχης, και τον βαριέμαι για τους λόγους που λέει ο Τζόνι. Ήταν πρωτοπόρος, μεγάλος τεχνίτης δομής και αλλά και πολυ λεπταίσθητη "πένα" (αν και αυτή εχει κακοπάθει από μεταφράσεις γενικά, νομίζω) και έχει αυτο το διττό (λογική και "μεταφυσικό"), που θα έλεγα οτι τον κάνει ιδιότυπο αντιπροσωπο της ψυχολογίας της αστικής τάξης, στο μεταίχμιο ανάμεσα στην ακμή της (ορθολογισμός) και την παρακμή (ρομαντισμός, το "παρακμή" ομως δεν το λέω υποτιμητικά, στη λογοτεχνία σημαινει κατι άλλο, κι άλλωστε μου αρέσει)
Σιγουρα θα ειναι ενα βιβλιο που αξιζει, οπωσδηποτε ειναι κλασικός.

Προσφατα ακουγα ενα τραγουδι του Θ. Μικρούτσικου που μιλούσε υποτίθεται για το "αναμεσα σε ανατολη και δυση" ή το "αναδελφον' ας πουμε της ελληνικής κουλτούρας, με στιχους οπως: "Ελλάδα, Βέμπο και Μέριλιν Μονρόε, Ελλάδα, Ελύτη και Εντγκαρ Άλαν Πόε"!!!
Σκεφτόμουνα τι ανευ σημασίας κόλλημα ειναι αυτο: υπονοει οτι η βασικη ιδιοτητα ενος ποιητή (ή και μιας σταρ) ειναι η ..εθνική. Αλλά, περαν του οτι πάντα ο Πόε μού ήταν εξ ισου οικείος με τον Ελύτη (και ποτε δεν τους σκέφτηκα ως έλληνα και αμερικάνο), το προβλημα ειναι, ακριβώς, οτι καμαρώνουμε υπερβολικά για τους ποιητές με την ε θ ν ι κ ή τους ιδιότητα και ετσι σκοτεινιάζουμε την παγκόσμια, που τελικά αυτή ακριβώς θα αναδέικνυε το "εθνος" Πολύ απλά, ο Ελύτης ειναι ενας π α γ κ ό σ μ ι ο ς ποιητής και ό,τι λέει, ασχετα αν η εικονοπλασία ειναι το ¨"Αιγαίο" (πχ) ειναι παγκόσμιο. ΠΟΤΕ δεν ειδαμε τους ποιητές μας ετσι.Τους εχουμε μπερδεψει με ..τουριστικούς πράκτορες! Εχουμε χωριατικο κόλλημα! Ειναι ανυπόφορο! ΔΕΝ με νοιάζει το "Αιγαίο" στην ποιηση, αν θελω Αιγαίο πάιρνω το ΜΠλου Σταρ! Ο Ελύτης μιλάει για το φως και το σκοτάδι της ανθρωπινης χαράς (και πόνου), ειναι λυρικός με την βαθυτατη, πανανρθωπινη εννοια. ΠΟΙΑ η διαφορά του γμτ με τον Ποε;(ως προς τη έκταση, την εμβέλεια, αλλα τελικά και ως προς το θέμα: ΟΛΗ η λογοτεχνία κοινά θεματα εχει, ασχετα πώς τα πραγματευεται) Γιατι τραγουδαμε διαρκώς τα μικρομεγαλα κουραστικά μας συμπλέγματα;

Johnny Panic said...

Pellegrina,αυτή η περίφημη και πολυθρύλητη "ελληνικότητα" του Ελύτη(και του Σεφέρη) έχει εργαλειοποιηθεί όχι μονάχα από φαιδρούς "πατριώτες"(αχ,αιώνια μυρωδιά από σχολική μούχλα εθνικοφροσύνης...),αλλά και από ακόμα φαιδρότερους "απάτριδες",οι οποίοι μέσα στον δήθεν φιλελεύθερο διεθνιστικό πυρετό τους βρίσκουν το ελληνικό στοιχείο άκρως τετριμμένο και εθνικιστικό.Οτιδήποτε εκλαμβάνεται ως "εθνικό" σε ένα λογοτεχνικό έργο μοιραία αλλοτριώνεται,τόσο καταδικασμένοι είμαστε σε αυτό το τραγελαφικό πινγκ πονγκ ανάμεσα στο "υπέρ" και το "κατά",στον στενό κύκλο του "είτε-είτε".Νομίζω ότι ο αείμνηστος ο Χατζιδάκις είχε πει πως ο Διονύσιος Σολωμός υπήρξε μεγάλος ποιητής,γι'αυτό το έθνος τον εκδικήθηκε χρίζοντάς τον εθνικό...

Pellegrina said...

άπαιχτο (για το Σολωμό)

(εννοείται πως ουτε το "άπατρι" των κολλημένων αριστερών, που ειναι η αλλη οψη του ιδιου πραγματος υποστηρίζω

Anonymous said...

Πολυ καλη κριτικη! Θα ηθελα να κανω μια ερωτηση...στο εργο "ερωτικη συναντηση" θα μπορουσατε ναμου εξηγησετε το τελος? Ευχαριστω!