Tuesday, November 16, 2010

Φρεσκοστυμμένος χυμός πορτοκάλι: Σπιναλογκολογία και …προσωπο-εστίαση

Αν δει κανείς τον τύπο (λ.χ. της Κυριακής), αλλά και τα ιστολόγια μερικές φορές, ίσως αντιληφθεί ότι η μόδα και η προσωπολατρία κυριαρχούν συχνά εις βάρος των ίδιων των βιβλίων. Τι εννοώ;
i. Μιλάνε όλοι με κέντρο ένα image making που δεν αφορά στο ίδιο το έργο και στα χαρακτηριστικά-του, αλλά προσωποπαγές και προσωπολάγνο εστιάζει στο πρόσωπο του συγγραφέα σαν είδωλο ενός πνευματικού πολιτισμού. Αυτό κατά βάση γίνεται με τα κλασικά ονόματα της λογοτεχνίας, για τα οποία γράφονται άρθρα και μελέτες για τα σπίτια που έζησαν!, τις συνήθειές-τους!, τα μέρη όπου παραθέριζαν!, τα χαρτομάντιλα όπου φταρνίστηκαν!... κ.ο.κ., ακούγονται μαρτυρίες συγγενών, δημοσιεύονται φωτογραφίες και αναζητούνται λεπτομέρειες για τη ζωή-τους, που δεν συναρτώνται με το λογοτεχνικό-τους έργο. Η αγιοποίηση χτίζεται σιγά σιγά και κυρίως περιμετρικά.
ii. Ανάλογη τάση εμφανίζεται και με ζώντες ανερχόμενους αστέρες. Έχω εκφραστεί κατ’ επανάληψη με τα καλύτερα λόγια για τα τρία λογοτεχνικά έργα του Γιάννη Μακριδάκη. Και θα μου άρεσε να ξαναδιαβάσω τις νουβέλες και τα μυθιστορήματά-του (περιμένω να διαβάσω το «Λαγού μαλλί»), να συζητήσω για την τεχνική-του και το ιδιαίτερα ζεστό ύφος-του, αλλά δεν με ενδιαφέρει καθόλου ως αναγνώστη η δράση-του και ούτε, για να προσεγγίσουμε τη λογοτεχνική-του αξία, βλέπω σκόπιμο να μιλάμε για το «Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι· όλοι Χιώτες πρόσφυγες και στρατιώτες στη Μέση Ανατολή: Αφηγήσεις 1941-1946», μια συλλογή μαρτυριών, όχι λογοτεχνικού λόγου, που αφορά ένα συγκεκριμένο κοινό. Ας με συγχωρέσει ο μακρινός φίλος εν βιβλίω συγγραφέας, αλλά δεν μειώνω τον ίδιο μ’ αυτό που γράφω. Μειώνω όσους ανακαλύπτουν όψιμα ό,τι έχει γράψει (ενώ το 2006 που εκδόθηκε το προκείμενο έργο δεν έδωσε κανείς σημασία), όχι γιατί θέλουν να μιλήσουν για αυτό καθεαυτό το βιβλίο, αλλά γιατί είναι της μόδας το όνομα «Μακριδάκης» και αρχίζουμε να ανακαλύπτουμε ό,τι κάνει και ό,τι γράφει.
iii. Την ίδια μοδολατρία βλέπω και με τη Σπιναλόγκα. Η τηλεόραση έφερε ξανά στο προσκήνιο άπειρα βιβλία, σημαντικά ή ασήμαντα, ξεχωριστά ή αδιάφορα, πιθανά και απίθανα. Αυτή η Σπιναλογκολογία ξεκινά από τη Χίσλοπ, συνεχίζεται στην Καζαντζάκη και τον Κορνάρο και καταλήγει στη μελέτη του Σαββάκη για τους χανσενικούς, στη μαρτυρία του Πρατσίνη, στο φωτογραφικό λεύκωμα (;) του Αλιμπέρτη κ.ο.κ. Αφήνω στην άκρη τα εξωλογοτεχνικά βιβλία, και ρωτώ για τα λογοτεχνικά:
Ποια από αυτά έχουν σημαντική αξία για να ακούγονται και να ξανακούγονται; Ποια από αυτά (η Χίσλοπ, η Καζαντζάκη ή ο Κορνάρος) τόσα χρόνια μετά την έκδοσή-τους θα έπρεπε να απασχολούν το αναγνωστικό κοινό μπαίνοντας στις λίστες των ευπωλήτων και καταλαμβάνοντας τις στήλες των εφημερίδων και των περιοδικών; Απ’ όσο καταλαβαίνω, η Χίσλοπ είναι ένα μπεστ-σέλερ που εκτινάχθηκε και με το σήριαλ, ενώ τα άλλα δύο μπήκαν στο τρένο από lead in. Δεν παραγνωρίζω φυσικά ότι η τηλεόραση έστρεψε το τηλεοπτικό κοινό στο διάβασμα των συγκεκριμένων βιβλίων (δεν ελπίζω σε κάτι παραπάνω), όπως κάνει συχνά και με πλείστα χαμηλού επιπέδου ευπώλητα.
       Συμπέρασμα: ο προβληματισμός που θέτει κάθε έργο και η αισθητική αξία κάθε βιβλίου δεν πρέπει παραγκωνίζονται και να γίνεται μόδα η τηλεοπτικοποίησή-τους, η βιογραφία του δημιουργού-τους και η παρακολούθηση ενός συρμού που δεν έχει μηχανοδηγό του την αξία-τους. Κυκλοφορούν πολύ καλά βιβλία τα οποία παραγκωνίζονται όχι μόνο από τα σεσημασμένα best sellers αλλά και από την τηλεοπτική μόδα.
Πατριάρχης Φώτιος

5 comments:

Νώντας Τσίγκας said...

Aγαπητέ Πατριάρχα ευλόγησον!
Ως εις τα ανώτατα της ιεραρχίας δεν θα πρεπε να εχθρεύεσαι ή να αποστρέφεσαι τις "αγιοποιήσεις" όπως πολύ καλά μου δίνεις να καταλάβω. Και να μας δείχνεις μάλιστα -παραδειγματίζοντας- τον έρμο τον Παπαδιαμάντη ζαβωμένο απο τον ήλιο στη Δεξαμενής με το ράσο(;).
κι οι αγιοποιήσεις λοιπόν έχουν θέση στην ανάγνωση έχουν θέση στην λάτρευτική σχέση που κάποτε αναπτύσσεται ανάμεσα στον αναγνώστη -κοινό και τον συγγραφέα (μοιραία εξιδανικευμένη οντότητα).
Θέλω να βαδίσω στα μέρη που σύχνασε ο Πεσσόα στη Λισσαβώνα. Με αιφνιδιάζει ευχάριστα ένα ένα ανέμελο άγαλμα του Ναμπόκωφ στο Montreaux. Συγκινούμαι με τον Τζόϋς στη γέφυρα στην Τεργέστη.Διαβάζω και ζω... Η "αγιοποίηση" όπως την λες κανει καλύτερο το κλίμα γύρω από την ανάγνωση και είναι επομένως χρειαζούμενη.
Συμφωνώ με την κεντρική ιδέα των λεγομένων πως οι τηλεοπτικές ή κινηματογραφικές αποτυπώσεις των βιβλίων ευνοούν τις πωλήσεις , ευνούν τα οικονομικά των συγγραφέων δεν πιστεύω όμως πως εντέλει ωφελούν την υποθεση "γραφή". Σχεδόν ποτέ δεν είδα να διακιώνεται ένας συγγραφέας από την εικόνα. Μονάχα να έχει ωφεληθεί διέκρινα.
Ο Μακριδάκη άξιος και ζωηρός, θα πρέπει να μας νοιάζει πόσο πασχίζει για τη Χίο που χάθηκε. Η (ποιοτική) συχνότητα εμφάνισής του βέβαια αν μαρτυρεί υλικό που εκρήγνυται διαρκώς ας μας είναι καλοδεχούμενη. Ισως θα πρέπει να προσέξει λίγο. Δεν κινδυνεύει αυτός από αγιοποίση.

Νώντας Τσίγκας

Anonymous said...

Mε έπεισες για το αντίθετο. Δεν ξέρω εάν το έκανες από ειρωνική διάθεση συνειδητά ή μη.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νώντα,
η αγιοποίηση αφορά τον πιστό και όχι τον άγιο. Αυτός δικαιώνεται από τον Θεό, για το βιβλίο από τον χρόνο.
Αυτό που ενοχλεί -τουλάχιστον εμένα- είναι η υπερβολή. Μου αρέσουν λ.χ. τα ποιήματα του Ελύτη και δεν με ενδιαφέρει αν είχε εκδώσει και έναν τσελεμεντέ! Ασχολούμαι με ένα βιβλίο και δεν με ενδιαφέρουν τα κουτσομπολιά αν λ.χ. ο Παπαδιαμάντης ήταν θρήσκος ή ήταν μέθυσος. Δεν με ενδιαφέρει η ομοφυλοφιλία του Καβάφη για τον αφορίσω, δεν με ενδιαφέρει αν ο Σοφοκλής ήταν στην εποχή-του ντίβα ή αλαζόνας, ήταν καλός οικογενειάρχης ή είχε πολλές γκόμενες. Δεν θα με ενδιέφερε να επισκεφτώ το σπίτι του Κούντερα στην Τσεχοσλοβακία ούτε να θαυμάσω τη γραφομηχανή του Χέμινγούεη. Μάλλον σε φετίχ τα βλέπω όλα αυτά, παρά ως επίκουρους της γραφής και της ανάγνωσης.
Βλέπουμε, Νώντα, το ίδιο πράγμα από άλλη σκοπιά. Κι όμως φαντάζεται ο καθένας πώς είναι η πλευρά του άλλου.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Γιώργο,
καλωσήλθες στο καφενεδάκι-μας. Μετά την μπόρα, είναι ό,τι πρέπει ένα ζεστό ρόφημα.
Δεν κατάλαβα ωστόσο ποιος δεν σε έπεισε (εγώ ή ο προλαλήσας Νώντας;) και γιατί;
Την καλησπέρα-μου
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Σ' ευχαριστώ για το καλώσόρισμα και συγνώμη για την ασάφεια την οποία δεν αντιλήφθηκα. Αναφέρομαι στην "προσωπολατρεία-σπιναγκολογία" τις οποίες θεώρησα ιδανικές για ατζέντα επίκαιρης διαβούλευσης και γι' αυτό λέω μ' έπεισες. Βεβαίως υπάρχουν οι κίνδυνοι φετιχοποίησης, οπαδοποίησης και λοιπών μειονεκτημάτων τα οποία όσα πιό πολλά είναι τόσο πιότερο αξίζουν.