Saturday, May 01, 2010

Κρέπα με ελιές, φέτα και απάκι: Ρέα Γαλανάκη

Στιβαρή φωνή της τελευταίας εικοσαετίας η Ρέα Γαλανάκη έχει αφήσει τη σφραγίδα της στα νεοελληνικά γράμματα της μεταπολιτευτικής περιόδου.
       Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1947. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στην Αθήνα κατά την περίοδο της δικτατορίας και οι πρώτες δημοσιεύσεις της έγιναν σε περιοδικά στρεφόμενα εναντίον του καθεστώτος. Έζησε για ένα διάστημα στην Πάτρα, ενώ τώρα διαμένει στην Αθήνα. Είναι ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Διετέλεσε αντιπρόεδρος της Στέγης Καλών Τεχνών και Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού (1994-1997).
      Το μυθιστόρημα "Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ πασά" είναι το πρώτο ελληνικό μυθιστόρημα το οποίο η ΟΥΝΕΣΚΟ ενέταξε στη Συλλογή αντιπροσωπευτικών έργων της και το μυθιστόρημα “θα υπογράφω Λουί” επελέγη να αντιπροσωπεύσει την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Βραβείο λογοτεχνίας "ΑΡΙΣΤΕΙΟΝ", όπως και το “Ελένη, ή ο Κανένας”, το οποίο τελικά απέσπασε τη δεύτερη θέση. Τη χρονιά εκείνη, το 1999, πήρε και το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το “Ελένη ή ο Κανένας”.

Εργογραφία αυτοτελών έργων από το www.biblionet.gr:
-“Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα” (Μυθιστόρημα), Καστανιώτη, 2009.
-“Αμίλητα, βαθιά νερά: Η απαγωγή της Τασούλας” (Μυθιστορηματικό χρονικό), Καστανιώτη, 2006.
-“Ένα σχεδόν γαλάζιο χέρι” (Διηγήματα), Καστανιώτη, 2004.
-“Ο αιώνας των λαβυρίνθων” (Μυθιστόρημα), Καστανιώτη, 2002
-“Ελένη ή ο κανένας” (Μυθιστόρημα), Άγρα, 1998.
-“Βασιλεύς ή στρατιώτης: Σημειώσεις, σκέψεις, σχόλια για τη λογοτεχνία” (δοκίμια), Άγρα, 1997.
-“Ομόκεντρα διηγήματα: Η ιστορία της Όλγας, Mαυρόασπρο, T' αόρατα και τα ορατά” (Διηγήματα), Άγρα, 1997.
-“Πλην εύχαρις. Τα ορυκτά” (Ποιήματα), Άγρα, 1994.
-“Θα υπογράφω Λουί“ (μυθιστόρημα), Άγρα, 1993.
-"Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ πασά" (μυθιστόρημα), Άγρα, 1989.
-“Πού ζει ο λύκος; (Ποίηματα), Άγρα, 1986.
-“Το κέικ” (Ποιήματα), Κέδρος, 1980.

Γενικά χαρακτηριστικά του έργου-της:
1. Ιστορική αναδίφηση της συγγραφέως με σκοπό να πραγματευθεί το πεδίο κυρίως του 19ου αιώνα. Η ιστορία τής δίνει τη δυνατότητα να αναζητήσει καβαφικές σιωπές και να τις καλύψει μυθιστορηματικά. Ταυτόχρονα μέσω της ιστορίας βρίσκει το περιθώριο να μιλήσει για το σήμερα, καθώς είτε συναντώνται στα «ιστορικά»-της έργα αναλογίες με το παρόν, είτε ο απόηχος των γεγονότων του τότε φτάνει ισχυρός ως το τώρα.
2. Αναγωγή στον μύθο. Εκεί βρίσκει αρχέτυπα, αναζητά τις πηγές αντιλήψεων και στερεοτύπων, στήνει τις αλληγορίες-της, που εμφανώς μπορούν να αναγνωστούν ως το πεδίο της ανθρώπινης υπαρξιακής αγωνίας.
3. Ποιητικότητα. Η καταγωγή-της από την ποίηση έχει αφήσει τα ίχνη-της στα πρώτα κυρίως-της πεζά, όπου το ύφος γεμίζει λυρισμό, άλλοτε με αντιστοιχία με το περιεχόμενο κι άλλοτε ως δέρμα που δεν μπορεί να το αποτινάξει.
4. Δραματικότητα. Η διχασμένη φύση του Ισμαήλ Φερίκ, η ανάγκη της Αλταμούρα να ντυθεί άνδρας για να σπουδάσει, η ρομαντική φύση του «Λουί», η εκούσια/ακούσια απαγωγή της Τασούλας κρύβουν μέσα-τους πυρήνες δραματικότητας, τους οποίους η Γαλανάκη αξιοποιεί ιδιαίτερα πετυχημένα.
5. Ψυχολογική σκιαγράφηση των προσώπων-της, ώστε αφενός να φανεί ο ψυχισμός, τα κίνητρα και τα πάθη-τους και αφετέρου να διαφανεί η σύγκρουσή-τους με τον άλλο-τους εαυτό ή με την κοινωνία. Ο εσωτερικός βίος των χαρακτήρων-της μετράει συχνά περισσότερο από τον εξωτερικό, εσωτερικεύοντας τα προβλήματα του κόσμου σε μια πρισματική διάθλασή-τους.

Μια γνώμη για το τελευταίο-της βιβλίο, “Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα”
          Τέσσερις είναι οι πιο συνηθισμένοι κώδικες συμβόλων που συναντώνται στη δυτική λογοτεχνία: ο κώδικας της κλασικής μυθολογίας, του χριστιανισμού, του ρομαντισμού και τέλος της ψυχανάλυσης. Τουλάχιστον τρεις από αυτούς βρήκε η Ρέα Γαλανάκη στη μυθική ανάπλαση της ζωής του Ιούδα στο ποίημα της Κρητικής Αναγέννησης με τίτλο “Παλαιά και Νέα Διαθήκη”, και το έκανε μυθιστόρημα προσθέτοντας λίγη ρομαντική αύρα, όπως σε όλα-της τα έργα.
       Η ιδέα φαίνεται έξοχη και πολύ πρόσφορη για μυθιστορηματική πραγμάτευση. Η ιστορία του μυθιστορήματος κινείται σε δύο χρονικά και υφολογικά επίπεδα, το καθένα από τα οποία αντικατοπτρίζει το άλλο:
      -Ο Ιούδας γεννιέται με οιωνούς ότι θα σκοτώσει τον πατέρα-του και θα παντρευτεί τη μητέρα-του, όπως και κάνει, παρά τις προσπάθειες των γονέων-του να αποτρέψουν το μοιραίο κλείνοντάς τον από μωρό σε ένα πισσωμένο κασελάκι και εγκαταλείποντάς το στο πέλαγος (υπολανθάνει ο μύθος του Μωυσή ή του Περσέα). Γίνεται έτσι (πέρα από τη γνωστή ιδιότητά-του, αυτή του προδότη) αδελφοκτόνος από λάθος, πατροκτόνος και αιμομίκτης από τη μοίρα.
      -Στο επίπεδο του παρόντος μια ελληνοεβραία δασκάλα έρχεται αντιμέτωπη με τη συντηρητική νοοτροπία ενός χωριού στην ορεινή Κρήτη, την αντισημιτική συμπεριφορά-τους και την τοπικιστική δράση του άλλου δασκάλου του χωριού.
       Ο μύθος περικλείει το γνωστό από τον Σοφοκλή παράδειγμα του Οιδίποδα, που σκότωσε τον πατέρα-του και νυμφεύτηκε τη μητέρα-του (η ψυχαναλυτική διάσταση ελλοχεύει), αλλά και το πρόσωπο του Ιούδα, όχι στη καινοδιαθηκική-του προδοτική δράση αλλά στην εικαζόμενη προγενέστερη ζωή-του. Η Γαλανάκη επιχείρησε να ορθώσει το πρότυπο του απόλυτου κακού αποδίδοντας όλα τα αμαρτήματα του Οιδίποδα και του Ιούδα στο ίδιο πρόσωπο. Κι έπειτα θέλησε να δείξει πώς οι σύγχρονες ρατσιστικές και εθνικιστικές θέσεις ποικίλων ομάδων, στηριγμένες στη ριζωμένη νοοτροπία του λαού, όπως αυτή εκφράζεται στα έθιμά-του, λ.χ. το κάψιμο του Ιούδα (βλ. και ανάλογο περιστατικό στον «Καπετάν Μιχάλη» του Καζαντζάκη), οδηγούν στην ανεύρεση εξιλαστήριων θυμάτων για να του φορτώσουν την κακοδαιμονία-τους και με όχημα το μίσος εναντίον-του να δρομολογήσουν τα πράγματα, όπως αυτοί θέλουν.
        Η χρήση του άχρονου μύθου, η διαχρονική-του ισχύς και η αρχετυπική παρουσία-του τόσο σε λαϊκά έθιμα και παραδεδομένες αντιλήψεις του ελληνικού λαού όσο και η ποιητική-του ανάπλαση πριν από πέντε αιώνες εξακολουθεί πάντα να γεννά μεστά λογοτεχνικά αποτελέσματα. Απέναντι στο καλό που εκπροσωπούμε πάντα εμείς, είτε είμαστε χριστιανοί, είτε καθαρόαιμοι Έλληνες, είτε ηθικά άμωμοι και άσπιλοι, υπάρχει κάποιος που είτε συνειδητά είτε ασύνειδα ενσαρκώνει το κακό (και μάλιστα όσο πιο πολλά δεινά κουβαλά τόσο το καλύτερο), και δέχεται το ανάθεμα μιας ολόκληρης κοινωνίας.
         Αφηγηματικά η ιστορία εξελίσσεται παράλληλα, μια στο μυθικό επίπεδο και μια στο σύγχρονο, με παρένθετες αναδρομές στους προγόνους της ελληνοεβραίας Μάρθας και με ονειρικούς διαλόγους-της με τη νεκρή μητέρα-της. Μ’ αυτήν τη βοστρυχωτή πλέξη παρόντος και παρελθόντος, σύγχρονης Κρήτης και μυθικής Ιουδαίας, ο αναγνώστης μπαίνει από πολύ νωρίς στο παιχνίδι των συμβολισμών και των αντικατοπτρισμών. Από τη μία, ο καθρέφτης του ελληνοϊουδαϊκού μύθου παρουσιάζει τον αποδιοπομπαίο τράγο κι από την άλλη ο καθρέφτης της ελληνικής κοινωνίας του 21ου αιώνα δείχνει την παθογένεια της προγονοπληξίας και της ξενοφοβίας, αλλά ταυτόχρονα αντανακλά τον άλλο σε μια αμοιβαία εξήγηση.
         Τι θα περίμενα περισσότερο; μια πιο σθεναρή ανάδειξη της νοοτροπίας της κοινωνίας, που να μην περιορίζεται στο πρόσωπο του δασκάλου Χάρακα: η κοινωνία έπρεπε να φαίνεται ως συλλογική συνείδηση και όχι ως μεμονωμένες περιπτώσεις∙ μεγαλύτερη ένταση σε κρίσιμες στιγμές της υπόθεσης, όπως στο πατρικό φόνο του Ιούδα, ή στις απειλές κατά της Μάρθας. Νιώθω ότι απουσιάζουν οι συγκρούσεις σε καίρια σημεία της υπόθεσης. Γενικότερα, εκτός από τη συγκίνηση και τον προβληματισμό, εκτός από τη γόνιμη ζεύξη άχρονου μύθου και σύγχρονου παρόντος, θα περίμενα να αξιοποιηθούν οι κορυφώσεις, ώστε ο αναγνώστης να φορτιστεί συναισθηματικά και να συναισθανθεί την τραγικότητα της ακούσιας αμαρτίας αλλά και τη συχνά αδιέξοδη αντίσταση απέναντι σε μια σκληροπυρηνική παράδοση ξενοφοβίας και ευδαιμονισμού.
        Πιστεύω ότι το μυθιστόρημα γεννά πολλούς προβληματισμούς για τον μύθο, τα σύμβολα, τη σύγχρονη πραγματικότητα, το εγώ και το εσύ, αλλά αστόχησε στη σφιχτοδουλεμένη πλοκή και σε πολλά σημεία της μυθιστορηματικής οικονομίας.
*Η φωτογραφία με τους βρακοφόρους
είναι παρμένη από το:
ganifantis.blogspot.com/2009/01/blog-post_02.html

Πατριάρχης Φώτιος

7 comments:

Anonymous said...

Mετακόμισα στο facebook. Γιατί δεν έρχεσαι κι εσύ; Έχει πιο πολλή πλάκα εκεί!

br said...

Οι αστοχίες της πλοκής, μερικές από τις οποίεςεπισημαίνετε εδώ, χαρακτηρίζουν, νομίζω, τα τελευταία έργα της Γαλανάκη. Οι χαρακτήρες π.χ. στον Αιώνα των Λαβυρίνθων παραμένουν χάρτινοι και ημιτελείς, δεν συγκρούονται επαρκώς και δεν αναδεικνύονται οι γενικότερες συγκρούσεις αλλά ορισμένες επιμέρους. Για μένα η Γαλανάκη κορύφωσε την τέχνη της me to b;io toy...και την προχώρησε έως το "Θα υπογράφω Λουί". Μετά...δεν.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νιόβη,
φέρε πίσω την Pellegrina κι άφες ...τας πλάκας. Η κατάστασις απαιτεί διάλογον και γόνιμον ανταλλαγήν απόψεων.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

br,
θα συμφωνούσα για τον "Αιώνα" και για το παρόν. Στα άλλα, όμως, παρά τις όποιες μικρές ατεχνίες, το επίπεδο αφήγησης παραμένει υψηλό.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Πατριάρχη
α) Σχεδόν ΠΟΤΕ δεν φερνω τίποτα "πίσω" No time for this! και
β) και σπουδαιότερον: αν ο διάλογος και η "γόνιμος ανταλλαγή απόψεων" εξαρτάται από την Pellegrina, τότε συγνώμη αλλά δεν αξίζει! (ο διάλογος) Τόσοι συγγραφείς υπάρχουν στο διαδίκτυο. Επιτυχημενοι και με το θάρρος της γνώμης τους! Ούτε ένας δεν εχει διάθεση για συζήτηση;

Να πω με κάθε ειλικρίνεια ότι είμαι σε φάση που κανένας έλληνας συγγραφέας δεν μου αρέσει! Δεν μπορώ να διαβάσω από ελληνικά (αν και φέτος παρατηρείται στροφή και βγαίνουν πολλά σημαντικα΄, Νικολαϊδου, Μάτεσις, η Διβάνη εβγαλε κατι που φαίνεται ενδιαφέρον, χμ Καρνεζης;)εκτός από κατι παλιοτερα μαλλον απαρατήρητα πρωτοποριακά που ανακαλύπτω μόνη μου, ασε τωρα.

υγ: Εχω στείλει ως τώρα τη Μελάνη σε 50-100 (δεν μέτρησα, εκεί αναμεσα είναι) ανθρωπους, όλους συστηματικούς αναγνωστες. Πήρα ΜΟΝΟ ΜΙΑ (1) απάντηση-σχόλιο, λακωνικότατη αλλά εύλογη: από τον LIBROFILO.

υγ2 επί τη ευκαιρία: επειδή καποιοι με ρωτάνε (ελληνικώ τω τρόπω, τουτέστιν δια της αλιευτικής) σε ποιον εκδότη εχει πάει η ΧΡΥΣΗ ΒΡΟΧΗ: Σε κανέναν, ποτέ, χρυσά μου!

Vivi G. said...

Καλησπέρα,(σιγά βέβαια μην είναι καλή με τόση προστυχιά γύρω αλλά τέλος πάντων).
Κρίμα που βιώνουμε τέτοιες κακές μέρες και δεν μπορούμε-εγώ τουλάχιστον- να είμαστε μες στη καλή χαρά, χαρούμενοι στην βιβλιοκοσμάρα μας.
Για την Γαλανάκη θα ήθελα όμως χωρίς πολλές πολλές φιοριτούρες να πω δυο καλά λόγια. Αν και δεν με ενθουσιάζει ή καλύτερα να πω δεν με εκπλήσσει πλέον , την βρίσκω-όλα αυτά τα χρόνια που γράφει-σταθερά ποιοτική και σοβαρή. Προσεγγίζει τα θέματά της με ευλάβεια, «πονάει» τους ήρωές της, δουλεύει με την ψυχή της-το καταλαβαίνεις σε αρκετά κείμενά της- όχι μόνον με το μυαλό της, που σίγουρα στα τόσα χρόνια συγγραφής έχει πια αναπτύξει μανιέρες κι ασφαλιστικές δικλείδες τεχνικής.
Και μια και συμμετέχω σε μια λέσχη ανάγνωσης θα σου πω ότι η Γαλανάκη είναι γνωστή κι αγαπητή στα μέλη της λέσχης, μάλιστα δεν επιλέξαμε βιβλίο της όσο καιρό-έναν χρόνο περίπου-"ψάχναμε" στην σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία γιατί θεωρήσαμε πιο αναγκαίο να γνωρίσουμε άλλους λιγότερο διαβασμένους συγγραφείς, να δούμε τι γίνεται τέλος πάντων με όλη αυτή την εκδοτική πλημμυρίδα και πάντως πολλοί -πέρα από τις επιλογές ως λέσχη- την διαβάζουμε ,την παρακολουθούμε κι έχουμε θετικές εντυπώσεις από την παρουσία της στα ελληνικά γράμματα συνολικά. Θα τολμήσω μάλιστα με αφορμή το τελευταίο της, “Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα”, να την εντάξω(;) στους καλούς και συνεπείς πεζογράφους σαν εκείνους της πάλαι ποτέ αποκαλούμενης ρεαλιστικής ηθογραφίας, με «γύρισε» πίσω στο ύφος λογοτεχνών σαν τον Εφταλιώτη ας πούμε και δεν μου έρχεται άλλος σύγχρονος που να το κάνει αυτό τόσο καλά.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Vivi,
δεν αμφιβάλλω ότι το όνομα Γαλανάκη λέει πολλά στο σύγχρονο λογοτεχνικό γίγνεσθαι. Έγραψα πολλά για τον τρόπο γραφής-της, αξιολογώ πολύ θετικά όσα στοιχεία κάνουν την ανάγνωση των έργων-της βαθιά και ποιοτική. Έχω όμως μερικές ενστάσεις, όχι τόσο για το ύφος, όπου στέκεσαι, αλλά στην αφηγηματική οικονομία. Κι ειδικά στα μέρη που αφορούν στο σήμερα, ο Ξενάριος στο περιοδικό "διαβάζω" έχει δίκιο που διατηρεί επιφυλάξεις.
Παρ' όλα αυτά, η γυναίκα έχει γράψει ιστορία στη μεταπολιτευτική λογοτεχνία.
Πατριάρχης Φώτιος