Sunday, December 17, 2006

Χυμός αβοκάντο: συγγραφείς και θεωρία

Συγγραφείς και Θεωρία

Οι προβληματισμοί αυτοί στηρίζονται στα έργα αλλά και στις απόψεις πολλών συγγραφέων, από τους οποίους άλλοι επιθυμούν κι άλλοι αρνούνται να σκεφτούν θεωρητικά.
Α΄ ερώτημα: Πρέπει ο συγγραφέας να έχει θεωρητική κατάρτιση για τη δουλειά του;
- Δεν είναι απαραίτητο. Η καλλιέργεια του ταλέντου της λογοτεχνικής έκφρασης (αν υπάρχει κάτι τέτοιο) δεν χρειάζεται οπωσδήποτε θεωρητικά ερείσματα. Οι περισσότεροι συγγραφείς ανά τους αιώνες μαθήτευσαν μόνο διαβάζοντας άλλους και έγιναν μεγάλοι αξιοποιώντας τις κατακτήσεις δημιουργών, ρευμάτων ή σχολών, χωρίς όμως να ξέρουν σώνει και καλά τα μανιφέστα τους. Αν κάποιος τώρα παρακολουθήσει μαθήματα δημιουργικής γραφής (εκλαϊκευμένα δηλαδή και πρακτικά μαθήματα θεωρίας) ή ακόμη βαθύτερα καταπιαστεί με εγχειρίδια θεωρίας λογοτεχνίας, διαθέτει ίσως ένα ακόμα μέσο για την αυτοβελτίωσή του, αλλά όχι μέσο αναγκαίο και εκ των ων ουκ άνευ.
Β΄ ερώτημα: Μπορεί ο συγγραφέας να εκφράσει θεωρητικούς προβληματισμούς;
- Προσπερνώ ως αφάνταστα κοινότοπο το «δημοκρατία έχουμε, όποιος θέλει μιλάει» και μπαίνω στην ουσία. Με τι εφόδια θα μιλήσει ο συγγραφέας θεωρητικά; Φυσικά αν έχει διαβάσει πολλά έργα και έχει προβληματιστεί πάνω στο φαινόμενο της λογοτεχνίας, μπορεί να εξωτερικεύσει τις απόψεις του και ασφαλώς την πείρα του. Φυσικά αν έχει μελετήσει θεωρητικούς και μελετητές, μπορεί να καταθέσει τους προβληματισμούς του και την εφαρμογή τους στη δουλειά του. Μα δεν χρειάζεται να το παίζει φιλόλογος ή κριτικός λογοτεχνίας, να συλλέγει ιδέες από δυο-τρία βιβλία και να κάνει παρουσιάσεις που θα είναι εκ προοιμίου αβάσιμες, χωρίς γερά εργαλεία και μεθόδους. Καλύτερα, να παρουσιάσει τις απόψεις του με όλον τους τον υποκειμενισμό, δηλώνοντας ταυτόχρονα πως αποτελούν σκέψεις του πάνω στην πράξη της ανάγνωσης και γραφής, ώστε να αποκαλύψει το εργαστήριό του. Αλλιώς φαίνεται σαν να προσπαθεί να ανακαλύψει την Αμερική, χωρίς να ξέρει τι προηγήθηκε στον τομέα αυτό. Είναι σαν να γράφει βιβλίο μαιευτικής μια γυναίκα, επειδή έχει γεννήσει εφτά-οκτώ φορές.
Γ΄ ερώτημα: Είναι κατάλληλος ο συγγραφέας να γίνει κριτικός λογοτεχνίας;
- Το ερώτημα απασχόλησε και την εκπομπή «Βιβλία στο κουτί» μιας από τις περασμένες Τετάρτες. Δεν υπάρχει φυσικά απάντηση-θέσφατο, αφού αξίζει να μιλάμε κάθε φορά ανά περίπτωση, αλλά ας επιχειρήσουμε μια συζήτηση επί του μέσου όρου. Κρίνω ένα έργο σημαίνει ξέρω να το διαβάζω, να το αποκωδικοποιώ και κατόπιν να το αξιολογώ όσο γίνεται “αντικειμενικά”. Πώς το κατάφερα αυτό; Είτε με διαπεραστική, έστω και εμπειρική, ματιά που γνωρίζει να ξεκλειδώνει τους μηχανισμούς του κειμένου ή με θεωρητική κατάρτιση που μπορεί να αποκαλύπτει (και να ερμηνεύει) την πίσω όψη του υφάσματος. Ο συγγραφέας συνήθως δεν έχει θεωρητική σκευή και γι’ αυτό αποκλείεται -πλην εξαιρέσεων πάντα- από τη δεύτερη περίπτωση. Όσον αφορά στην πρώτη, αφενός δεν έχουν πολλοί συγγραφείς κοφτερή ματιά και θεωρητικό λόγο, ώστε το κοινό να καταλάβει τις απόψεις τους, και αφετέρου ο δημιουργός τίθεται πάντα αντιμέτωπος με το έργο, αφού είτε διαφωνώντας είτε συμφωνώντας εκφράζει την υποκειμενική (αισθητική και ιδεολογική) του στάση απέναντι σε ομόδοξους και σε αλλόδοξους.
Δ΄ ερώτημα: Ποιος είναι ικανός / κατάλληλος να διδάξει σε μαθήματα δημιουργικής γραφής;
- Θα απαντήσω σύντομα, γιατί θα επανέλθω. Από τη μια οι συγγραφείς που έχουν καταλήξει σε συμπεράσματα και μπορούν (απαραίτητα) να τα μεταδώσουν και από την άλλη μελετητές που βλέπουν τη λογοτεχνία ως τεχνική και μπορούν να εξηγήσουν τις μεθόδους της.

Πατριάρχης Φώτιος
17.12.2006

5 comments:

Anonymous said...

Πολύ ωραίες ερωτήσεις, αν υπήρχε μια κοινωνία που να ενδιεφέρεται στο παραμικρό. Αυτά μοιάζουν να ενδιαφέρουν κλειστές παρέες (ελπίζω να περνάνε καλά μεταξύ τους!) Ποιοι θεωρητικοί προβληματισμοί και για ποιούς; Η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν ξέρουν ούτε πού πέφτουν τα βιβλιοπωλεία και θα μου πείτε "αυτό άλλο θέμα". Όμως, μόνο αυτό είναι το θέμα!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ανοίγεις άλλο θέμα... Εγώ αναφέρθηκα στην αποτυχία των συγγραφέων να αναχθούν πάνω από τη δουλειά τους, γιατί είναι δέσμιοι μόνο της εικόνας τους. Και επιπλέον όλα όσα δεν ξέρουν οι αναγνώστες κάνουν τη λογοτεχνία και την κριτική μας ασθενική, με αποτέλεσμα όσοι μπαίνουν στα βιβλιοπωλεία να αγοράζουν τα διαφημιζόμενα βιβλία της τηλεόρασης. Ξαναλέω όμως άλλο θέμα...
Καλές γιορτές
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

"Όλα όσα δεν ξέρουν οι αναγνώστες κάνουν τη λογοτεχνία και την κριτική μας ασθενική".¨Ολα είναι αλληλένδετα λοιπόν. Σε μια κοινωνία άλλης ποιότητας κι οι συγγραφείς θα είχαν καλύτερη θεωρητική κατάρτιση γιατί θα ενδιαφέρονταν για την ουσία (αφού γι αυτήν θα ενδιαφερόταν και το κοινό) κι όχι για την εικόνα. Πάντως κι εγώ πολύ το γενικεύω, έχετε δίκιο. Είναι σαν να λέω ότι πρέπει πρώτα να αλλάξει όλη η κοινωνία (κατά βάθος αυτό πιστεύω, αλλά...)
Η θεωρητική κατάρτιση των συγγραφέων είναι σημαντική, όταν την χειρίζονται για να κρίνουν εαυτούς και αλλήλους και να μιλούν περί λογοτεχνίας. Κατά τη διάρκεια της συγγραφικής δημιουργίας δεν ξέρω πόσο καλό είναι να "παρεμβαίνει" η κατάρτισή τους. Ίσως εξαρτάται και από το είδος του έργου. Αλλά νομίζω ότι και συγγραφείς χωρίς κατάρτιση μπορεί να δίνουν σημαντικά έργα. Περί αυτών θα αποφανθεί ο κριτικός.
Εκείνο που σίγουρα θα με έβρισκε αντίθετη θα ήταν μια στάση του συγγραφέα πλήρως απαξιωτική της θεωρίας (και των άλλων!) Όχι, αφαλώς δεν θέλουμε μόνο τέχνη ναϊφ!
Να είστε καλά

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μιλάς θεωρητικά αλλά και με βάθος. Οι συγγραφείς είναι κι αυτοί πνευματικό προϊόν της κοινωνίας μας και του πολιτισμού μας. Συμφωνούμε, λοιπόν, πως η θεωρητική τους κατάρτιση δεν είναι υποχρεωτική, είναι ωστόσο γόνιμη, κυρίως όταν μιλάνε για γενικότερα θέματα.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Στα δάχτυλα τον παίζεις τον Μπαχτίν.