Wednesday, October 29, 2014

“Κύριε Διοικητά” του Romain Slocombe

Είναι εύλογο να γράφονται αλλά και να μεταφράζονται βιβλία που σχετίζονται με τη νεοναζιστική ιδεολογία, να την ξεμπροστιάζουν και να δείχνουν πόσο απάνθρωπη και καταστροφική είναι. Οι δικαιολογίες είναι πλέον περιττές…
 

Γαλλικός καφές χωρίς ζάχαρη:

Romain Slocombe
“Monsieur le Commandant”
NiL éditions
Paris 2011
“Κύριε Διοικητά”
μετ. Έφη Κορομηλά
εκδόσεις Πόλις
2014
 
 

            Όταν τελειώσεις το βιβλίο, καταλαβαίνεις (έχοντας στον νου-σου όλη τη σύλληψη και τη σύνθεσή-του) πόσο καλοστημένο είναι και πόσο επίκαιρο, όχι μόνο στην Ελλάδα που ξέρουμε όλοι την αναβίωση των φιλοναζιστικών ιδεών, αλλά και στη Γαλλία που ξαναγυρίζουν ανεπαίσθητα όσο και εκκωφαντικά στην εποχή του Πεταίν.
            Ο αφηγητής του μυθιστορήματος είναι ένας αξιοσέβαστος Γάλλος που στην αρχή του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου στέλνει μια επιστολή στον Γερμανό Διοικητή για να καταγγείλει τη νύφη-του που ήταν κρυπτο-εβραία. Πρόκειται για τον Πωλ-Ζαν Υσσόν, διανοούμενο του μεσοπολέμου, συγγραφέα, μέλος της Ακαδημίας, αξιωματικό μάλιστα του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου και φορέα ένα σωρό άλλων διακρίσεων. Προπαντός όμως είναι φιλόπατρις, εθνικιστής, οπαδός του Πεταίν που έμεινε στην ιστορία για τον συμβιβασμό-του με τους Γερμανούς κατακτητές. Και μέσα σ’ αυτό το κλίμα είναι ιδεολόγος αντισημίτης, αφού αρθρογραφεί τακτικά εναντίον των Εβραίων και επικροτεί τη δίωξή-τους. Σταδιακά ανακαλύπτουμε πως διαθέτει και τη γνωστή πια (ελέω Στρως-Κάν και Ολάν) γαλατική συμπάθεια προς το γυναικείο φύλο, από μια χωριατοπούλα στα πρώτα χρόνια της ζωής-του μέχρι τον έρωτά-του προς τη νύφη-του Ίλσε Βόλφσσον.
            Ο Σλοκόμπ δίνει τον λόγο στον ίδιο με την εκτενή αυτή επιστολή που εξιστορεί πώς ο γιος του Υσσόν έφερε στο σπίτι την Ίλσε, πώς ανακάλυψε με ντετέκτιβ ότι είναι Εβραία, πώς ξεκίνησε ο πόλεμος και ο γιος-του έφυγε στη Βρετανία για την Αντίσταση, πώς έμεινε πίσω η Ίλσε με τα δυο-της παιδιά κ.ο.κ. Στην αρχή, ομολογώ, η αφήγηση λιμνάζει, κινείται σε χαλαρούς ρυθμούς και απλώς σκιαγραφεί το πλαίσιο και την προσωπικότητα του Υσσόν. Από ένα σημείο όμως και μετά οι αποκαλύψεις είναι καταιγιστικές και τα γεγονότα φωτίζουν αναδρομικά όλα όσα προηγήθηκαν. Έτσι, παρασυρόμαστε στη χειμαρρώδη δράση και φτάνουμε στο τέλος με ρυθμούς που οιστρηλατούνται από τις καταγγελίες, από εκβιασμούς, από βασανιστήρια…
            Το πιο σημαντικό είναι ο ίδιος ο μεγαλοαστός Πωλ-Ζαν που διέπεται από φιλοναζιστική ιδεολογία, αγαπά σφοδρά τη νύφη-του, την οποία αφήνει έγκυο και συνάμα την απεχθάνεται ως Εβραία, και κείται ως στέλεχος της κυβέρνησης του Βισύ που πίστευε στη νίκη της Γερμανίας και στην αναγκαία συμμαχία μαζί-της. Η τραγικότητά-του δεν τον κάνει καθόλου συμπαθή, αφού ο Σλοκόμπ (επίτηδες φαντάζομαι) θέλησε στο πρόσωπο του αρνητικού ήρωά-του να δείξει τους ανθρώπους που πίστευαν, όχι μόνο στη Γερμανία αλλά και σε όλη την Ευρώπη, στη μιαρότητα των Εβραίων, που έβλεπαν με καλό μάτι τον Χίτλερ, από ιδεολογία ή από ιδιοτέλεια, και στην πράξη έγιναν δωσίλογοι και καταδότες, επειδή θεωρούσαν ότι αυτό είναι το συμφέρον της χώρας-τους. Έτσι, όμως κλείνουν τα μάτια στις αγριότητες που γίνονται μπροστά-τους, μεροληπτούν υπέρ των ημετέρων απόψεων και κατά των αντιφρονούντων, βάζουν γυαλιά και βλέπουν την πραγματικότητα ιδεολογικοποιημένη.
            Το έργο δεν είναι μόνο ένα αγλάισμα λογοτεχνικής γραφής αλλά κυρίως μια ευθεία μομφή σε τύπους ανθρώπων που μέσα στην Ιστορία αστοχούν, εθελοτυφλούν, σκέφτονται ρατσιστικά και δεν μπορούν να ξεφύγουν από τις παρωπίδες των στρεβλών αντιλήψεών-τους.

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life στις 12/8/2014 και κοσμήθηκε με εικόνες που έλαβα από: bahaiteachings.org, www.portalplanetasedna.com.ar, www.librarything.com και www.dailymail.co.uk]
Πατριάρχης Φώτιος

Sunday, October 26, 2014

“Το τελευταίο καλοκαίρι της αθωότητας” της Νίκης Τρουλλινού

Είναι τόσο ισχυρές οι αναμνήσεις που τραβούν τη σκέψη προς το παρελθόν; Είναι τόσο κατιούσα η πορεία της ζωής που το μυαλό αναζητά τα ασφαλή, αθώα, αυθεντικά στιγμιότυπα της νιότης;
 

Κρητικός καφές στη χόβολη:
 
Νίκη Τρουλλινού
“Το τελευταίο καλοκαίρι της αθωότητας”
εκδόσεις Εστία
2014
 
 

            Το διήγημα που δεν ρίχνει το βάρος-του στην υπόθεση, αλλά μεταφέρει πιο πολύ μια συμπυκνωμένη συναισθηματική κατάσταση, γενικά δεν μου αρέσει. Φυσικά, χωρίς περιχαρακωμένες αντιλήψεις, προσπαθώ να βλέπω κάθε συλλογή ξεχωριστά, ακόμα περισσότερο κάθε διήγημα ξεχωριστά, ώστε να με κερδίσει το ίδιο και όχι να με καθηλώσει η προκατάληψη που έχω ως αναγνώστης.
            Εξ αρχής στα διηγήματα της εξηντάχρονης Κρητικιάς με τράβηξε η γλώσσα-της, που δείχνει συγγραφική προσωπικότητα. Καθόλου εξεζητημένη αλλά πλούσια, γεμάτη, ιδιαίτερη χωρίς να γίνεται ιδιόρρυθμη, σωρευτική σε μερικά σημεία χωρίς να μπουκώνει, άλλοτε λογοτεχνική κι άλλοτε καθημερινή και τρέχουσα. Επειδή θυμίζει λίγο έως πολύ Καρυστιάνη, εγώ αναρωτιέμαι αν η κοινή καταγωγή και η παρόμοια ηλικία, παιδιά μιας γενιάς και μιας πόλης, επέδρασαν στο λογοτεχνικό-τους ιδίωμα. Έχει μερικές πολύ καλές στιγμές που σε χτυπάνε σαν ανακάλυψη, αλλά και σ’ όλο το υπόλοιπο σώμα του κειμένου δεν χάνει την κρουστή-της πάστα.
Από την άλλη, η υπόθεση είναι όντως ασθενική, πιο πολύ σαν ξυλωσιά για να δέσει η συγγραφέας την πέργκολα παρά ως γερή κατασκευή· κι όμως η κληματαριά είναι πλούσια σε συναισθήματα, μερικές φορές πολύχρωμα κι άλλοτε πιο ουδέτερα, συγκινήσεις και σοκ, μικρές και μεγάλες αναταράξεις. Σε πολλά από τα διηγήματα δεσπόζει η αναπόληση μιας παλιάς ζωής, όταν λ.χ. η αφηγήτρια με τις φίλες-της έκαναν πορεία στο έρημο δάσος χωρίς ρούχα. Κι αυτό γίνεται αντικείμενο αφήγησης με νοσταλγία για την αθωότητα, που προβάλλεται και στον τίτλο όλου του τόμου. Το διήγημα με τον τίτλο “Φωτογραφία” είναι ενδεικτικό παράδειγμα της “μνήμης του θνησιγενούς που θέλει να γίνει αιώνιο” και από τα θρύμματα του παρελθόντος να συνθέσει ένα ενιαίο όλο· είναι η ανασύσταση ενός παρωχημένου χρόνου. Γενικότερα, η φωτογραφία ή η οικογενειακή μνήμη παίζει πρωτεύοντα ή δευτερεύοντα ρόλο σε πολλά διηγήματα, κι αυτό, απ’ ό,τι καταλαβαίνω, γίνεται γιατί έτσι βρίσκονται χαραμάδες διόδου και εξόδου προς το βιωμένο παρελθόν.
Το “1989” είναι η τρισέλιδη ιστορία μιας πόρνης που φροντίζει έναν τυφλό, αυτός της λέει ιστορίες και αυτή του καλύπτει με αγάπη και ανθρωπιά τις ανάγκες-του. Η φροντίδα για τους μετανάστες, η απελευθέρωση ενός πουλιού, η μέριμνα για αναξιοπαθούντες, η γιαγιά που δηλώνει με τη μορφή-της ανυπεράσπιστη κυριαρχούν, όχι με την απαξίωση που προκαλεί ο οίκτος αλλά με την ανθρώπινη έγνοια για κάθε ον που δεινοπαθεί.
            Μια τέτοια αναδρομή στο παρελθόν, όπως εκφράζεται με αυτοβιογραφικά-βιωματικά διηγήματα ή με ιστορικά μυθιστορήματα, με αναμνήσεις ή με εθνικά ντοκουμέντα, μου υποβάλλει την ιδέα ότι οι σύγχρονοί-μας συγγραφείς νιώθουν μια έντονη ανασφάλεια για το παρόν και καταφεύγουν σε δοκιμασμένους δρόμους. Το παρελθόν, είτε ως ατομική εμπειρία είτε ως συλλογικό βίωμα, είναι πιο ασφαλές, πιο σταθερό, παρά τις αδιευκρίνιστες πολλές φορές διαστάσεις-του. Όσο ο δημιουργός το αναμοχλεύει και προσπαθεί να το διαβάσει, τόσο ακολουθεί το ησιόδειο σχήμα της καθοδικής πορείας της ανθρωπότητας: η παλιά εποχή κουβαλά μια αυθεντικότητα, μια αθωότητα, ένα βαθιά χωνεμένο έδαφος που μπορεί να στηρίξει ή να τεθεί ως πρότυπο προς το φθαρμένο, επισφαλές, αναξιόπιστο παρόν. 

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο In2life στις 29/7/2014 και εδώ κοσμείται με εικόνες που κατέβασα από: www.athensmagazine.gr, giannisxaroulis.blogspot.com, elenartista.blogspot.com, kropkowskienglish.blogspot.com και fineartamerica.com]

Πατριάρχης Φώτιος

Thursday, October 23, 2014

“Δάκρυ στον ωκεανό”: τριλογία του Manès Sperber

Πώς ζούνε την ιστορία οι συμμετέχοντες στο αέναο γίγνεσθαι της ανθρώπινης πορείας; Μα φυσικά ιδεολογικά. Δεν βλέπουμε σαν ρομπότ τα συμβάντα να εξελίσσονται, αλλά αυτόματα τα ερμηνεύουμε με τα γυαλιά που φοράμε.
 

Καφέ βιενουά:
Manès Sperber
“Δάκρυ στον ωκεανό”
 
“Η καμένη βάτος”
μετ. Ε. Βαϊκούση
εκδόσεις Καστανιώτη
2013
 
“Πιο βαθιά απ’ την άβυσσο”
μετ. Ε. Βαϊκούση
εκδόσεις Καστανιώτη
2014
 
 

            Στα ταραγμένα χρόνια του Μεσοπολέμου τρεις ήταν οι δρόμοι που μπορούσε να ακολουθήσει ο μέσος Ευρωπαίος: να γίνει κομουνιστής, να γίνει ναζιστής ή να βρεθεί σε μια εθνική ιδεολογία που περιοριζόταν στα σύνορα της χώρας-του. Από τη μια ο ανερχόμενος Χίτλερ, από την άλλη ο μουστάκιας Πατερούλης κι ανάμεσα οι ιδεολογίες που κλυδωνίζονταν από το Κραχ του 1929 και τη βαριά σκιά του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ευρώπη ήταν ένα τεράστιο χωνευτήρι μαγμάτων που έρρεαν από και προς διάφορες κατευθύνσεις, ψήνοντας ή καίγοντας τους πολίτες.
            Άξονας των δύο πρώτων βιβλίων της τριλογίας είναι ο Ντόινο Φάμπερ, σημαντικό στέλεχος του γερμανικού κομμουνιστικού κόμματος. Εβραίος ο ίδιος (το κρατάμε για αργότερα) διώκεται ή απειλείται, αναγκάζεται να αλλάζει συχνά τόπο παραμονής, δρα παρασκηνιακά τόσο για να αποφύγει τους εξωτερικούς εχθρούς του κόμματος όσο και για να ξεφύγει από τις εσωτερικές προγραφές. Διαμορφώνεται από ισχυρούς πάτρωνες όπως ο καθηγητής Στέτεν που τον μαθαίνει να σκέφτεται και να αμφιβάλλει, και έτσι σχηματίζει μια σθεναρή προσωπικότητα, όσο κι αν νιώθει μερικές φορές αδύναμος στη δίνη της Ιστορίας.
            Αυτός όμως ο ατομικός χρονότοπος αντιστοιχεί και σε μια συλλογική ιστορική πραγματικότητα, που αναφέρεται στις αλλαγές που συντελούνται τόσο στη Γερμανία, με την άνοδο των ναζί, όσο και στο Σοβιετικό μπλοκ, με τη σταλινοποίησή-του. Ο Ντόινο και οι σύντροφοί-του κινούνται σε έναν ρευστό χώρο, σε ένα ναρκοπέδιο προδοσιών και μετατοπίσεων. Κινείται στους γερμανόφωνους τόπους της Κεντρικής Ευρώπης, στην τότε Γιουγκοσλαβία και καταλήγει στο δεύτερο βιβλίο στο Παρίσι, μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στη γερμανική επικράτεια. Έτσι, η προσωπική ιστορία του ήρωα συνάπτεται με τη ζοφερή ιστορία της Ευρώπης, με την αυταρχική πρακτική της κομμουνιστικής ηγεσίας, με την κατιούσα πορεία του κόσμου προς τα Γκούλανγκ και τα κρεματόρια.
Γι’ αυτό, γύρω από το κεντρικό αυτό πρόσωπο κυκλοφορούν άπειρα άλλα, με τις μικροϊστορίες-τους και τις τραγωδίες-τους, με τα μικρά βιογραφικά-τους που εκτυλίσσονται αργά και νωχελικά. Ένας λαβύρινθος χαρακτήρων πλαισιώνει και συχνά απορροφά τον πρωταγωνιστή, μια κυψέλη ανθρώπων που απλώνει τις απόψεις και τις ιδεολογίες-τους σε συνεχείς διασταυρώσεις και ποικίλους διαλόγους. Η πολυφωνία του μυθιστορήματος προκαλεί αίσθηση, όσο οι τάσεις και οι θεωρίες της εποχής, οι προσωπικές ματιές και οι βιωματικές πορείες απλώνουν ένα τεράστιο δίχτυ ενδογενών και εξωγενών συγκρούσεων.
Η σύνθεση του Σπέρμπερ θυμίζει Θουκυδίδη: ο αρχαίος ιστορικός, για να αποδώσει σωστά τις τάσεις και τα κίνητρα των ιστορικών προσώπων, αλλά και των ζυμώσεων της εποχής, πέρα από τα γεγονότα, παρέθετε (ημίπλαστες) δημηγορίες που (σε αντιτιθέμενα μέλη ζευγών) αναδείκνυαν τις αντίθετες πλευρές, τις απόψεις-τους και τους σκοπούς-τους. Έτσι, ακτινογραφούσε την ιστορική πραγματικότητα με μια διαλεκτική μέθοδο που καταδείκνυε τις πολιτικές και ιδεολογικές συγκρούσεις. Ο Σπέρμπερ αντίστοιχα μελετά μυθιστορηματικά την ιστορία των κομουνιστών σε ένα εχθρικό κλίμα, λίγο πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, υιοθετώντας τη μέθοδο του Θουκυδίδη. Κάθε χαρακτήρας, ακόμα και οι δευτερεύοντες που εμφανίζονται σε μερικές σελίδες, εκφράζουν μια στάση, μια ιδέα, μια τάση και την αποτυπώνουν στους μεταξύ-τους διαλόγους. Έτσι, ο στόχος του συγγραφέα δεν είναι η μυθιστορηματική πρόοδος της ιστορίας αλλά η ιδεολογική ανάδειξη των ενδο-κομουνιστικών στάσεων και προδοσιών, αλλά και των εξελίξεων στο παρασκήνιο της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Ο πρώτος τόμος είναι πολυσέλιδος και πολυπρόσωπος, ο δεύτερος πολύ πιο μικρός και πιο εστιασμένος στον Φάμπερ. Ο πρώτος τόμος είναι περισσότερο ιδεολογικός και πολιτικός (παραταξιακός και διαπαραταξιακός), ενώ ο δεύτερος φιλοσοφικός και πολιτικός (συγκρούσεις κρατών εν όψει Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου). Ο πρώτος τόμος αφορά στην κομουνιστική ιδέα και διαμάχη, ο δεύτερος τη θέση των κομουνιστών και γενικά των αντιφασιστών απέναντι στον Χίτλερ.
Όσο διάβαζα τους δύο αυτούς τόμους, σκεφτόμουν ότι το δίκιο του Σπέρμπερ πηγάζει από μια θέση ισχύος. Τι εννοώ; Εννοώ ότι βλέπει τα γεγονότα της δεκαετίας του ’30 υπό το πρίσμα του 1950, όχι μόνο με την απόσταση ασφαλείας δέκα-δεκαπέντε χρόνων, αλλά και με τη βεβαιότητα των κρίσεων λόγω της έκβασης του πολέμου και της ανάδειξης του πραγματικού μεγέθους της ναζιστικής θηριωδίας. Έτσι, το ορών υποκείμενο του 1950 είναι σε καλύτερη θέση από το ορών υποκείμενο λ.χ. του 1936 ή του 1939· ο ίδιος ο μετά τα γεγονότα συγγραφέας δεν ξέρω πόσο διαφέρει από τον εαυτό-του, όταν ζούσε μέσα στα γεγονότα. Κι αυτά τα λέω, επειδή αυτού του είδους το μυθιστόρημα (ή μήπως κάθε μυθιστόρημα;) λειτουργεί ιστορικά και καθορίζεται από την κοινωνικοπολιτική χρονοθέτηση των γεγονότων, του συγγραφέα και φυσικά του αναγνώστη, που διαβάζει τα πάντα με άλλου χρονικού ανύσματος ματιά. 

{Η βιβλιοπαρουσίαση των δύο βιβλίων παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο In2life στις 14/10/2014 και ξαναδημοσιεύεται εδώ για συζήτηση, με φωτογραφίες που αντλήθηκαν από: frenchculture.org, sxolianews.blogspot.com, www.bergbook.com, waldensworldhistory.weebly.com, eranistis.net, www.iefimerida.gr και moviespictures.org}

Πατριάρχης Φώτιος

Monday, October 20, 2014

Ρισκάρει ο αναγνώστης;

Τελείωσε ένα δεκαπενθήμερο ανάγνωσης, που περιελάμβανε βιβλία αφανών συγγραφέων, οι οποίοι δεν απολαμβάνουν το άπλετο φως της κριτικής και της ευρείας συζήτησης για τα έργα-τους. Κι εδώ, όπου δημοσίευσα μικρές ή μεγάλες βιβλιοπαρουσιάσεις, ελάχιστοι σχολίασαν, με άλλα λόγια ελάχιστοι είχαν διαβάσει τα άγνωστα βιβλία που παρουσίασα.
            Η αφορμή αυτή με έβαλε σε σκέψεις. Διαβάζει κανείς τέτοια βιβλία; Μάλλον όχι. Σε ποσοστό 90%. Κι εγώ, αν μερικά από αυτά δεν έφταναν σε μένα μετά την ευγενική προσφορά των ίδιων των συγγραφέων, ίσως να μην τα ακουμπούσα καν στο βιβλιοπωλείο. Άρα το προηγούμενο ερώτημα μετατρέπεται σε άλλο: ρισκάρει ο αναγνώστης να διαβάσει κάτι άγνωστο και άδοξο;
            Σε εποχές οικονομικής δυσπραγίας οι επιλογές όλων είναι πολύ περιορισμένες. Επομένως, το πιο λογικό είναι ο καθένας-μας να επιλέγει με πιο αυστηρά κριτήρια, να αγοράζει έργα γνωστών συγγραφέων, που φέρουν την εγγύηση του ονόματός-τους, ή να εμπιστεύεται τη γνώμη φίλων, κριτικών και ιστολόγων, προκειμένου να μη μετανιώσει για την αγορά-του. Ο αγοραστής θέλει να περιορίσει τον κίνδυνο αγοράς ενός βιβλίου, του οποίου η ανάγνωση δεν θα είναι ικανοποιητική. Αλλά και, αν υποθέσουμε ότι κάποιος δεν έχει οικονομικούς περιορισμούς, πάλι τα περισσότερα βιβλία που θα αγοράσει θα ήθελε να αποβούν αξιανάγνωστα, ψυχαγωγικά και πολύτιμα. Κι εφόσον υπάρχουν κορυφαίοι κλασικοί συγγραφείς, μεγάλες σύγχρονες πέννες, δοκιμασμένοι στον χρόνο δημιουργοί, έργα με διαχρονική αξία κ.ο.κ., γιατί κανείς να αναζητήσει μικρούς κι ασήμαντους;
            Από όλες τις πλευρές η απάντηση στο αρχικό ερώτημα είναι αρνητική. Ο αναγνώστης δύσκολα θα ρισκάρει, κι έτσι οι επιλογές-του κινούνται συνήθως ανάμεσα στους μεγάλους συγγραφείς της ελληνικής ή παγκόσμιας λογοτεχνίας (δεν θα μιλήσω για μπεστ-σέλλερ) και στους λιγότερο φημισμένους, οι οποίοι όμως είναι συστημένοι από τον κύκλο-του, έγκριτους κριτικούς ή αξιόπιστους μπλόγκερ. Κατά συνέπεια, οι αφανείς συγγραφείς, οι άγνωστοι, οι πρωτοεμφανιζόμενοι, οι αδιαφήμιστοι, οι περιθωριακοί ως προς το λογοτεχνικό κατεστημένο δεν έχουν πολλές ελπίδες, εκτός κι αν το έργο-τους ξεχωρίσει ως κάτι το πολύ καλό και έτσι περάσουν σε ένα πιο αναγνωρίσιμο στάτους.
            Επειδή το πρώτο πράγμα που ενδιαφέρει έναν συγγραφέα δεν είναι (φαντάζομαι) το χρήμα, αλλά η δόξα, η αναγνωρισιμότητα και η συζήτηση για το όνομά-του, ένας τρόπος για να προωθήσει το έργο-του είναι οι παρουσιάσεις σε ευρύ κοινό, η προώθησή-του σε φίλους, οι οποίοι, ελπίζει, θα το συστήσουν παρά πέρα, και ίσως η αποστολή-του σε μπλόγκερς, που φαντάζουν πιο προσιτοί από τους πολυάσχολους ή και σνομπ βιβλιοκριτικούς.
            Οι αναγνώστες όμως δύσκολα θα ρισκάρουν. Ειδικά σήμερα, όταν το πορτοφόλι βάζει όρια, δεν θα κινηθούν ριψοκίνδυνα. Και με το δίκιο-τους. Η αγορά περιορίζεται, ο κύκλος των αναγνώσιμων συγγραφέων μικραίνει, η ξένη λογοτεχνία με τις δάφνες της παγκόσμιας σκηνής επικρατεί, οι προσωπικές, δειλές, πρωτολειακές, εξομολογητικές, άτολμες ή φιλόδοξες προσπάθειες άγνωστων συγγραφέων δεν έχουν πολλές ελπίδες. 

Συμπέρασμα;
Κάτι περισσότερο απ’ αυτά που έγραψα, όχι.
Τακτική συγγραφέα;
Άδηλη.
Τακτική αναγνώστη;
Δεν ξέρω.
                        Ένας φαύλος κύκλος που μας τρώει όλους! 

[Οι φωτογραφίες αντλήθηκαν από τις εξής ιστοσελίδες: alloyentertainment.com, wordservewatercooler.com, pcbackup154.wordpress.com, thesiswhisperer.com και www.forbes.com]
Πατριάρχης Φώτιος

Saturday, October 18, 2014

“Λιβάδια από ασφοδίλι” του Βασίλη Δανέλλη

Το πριν από το λουκέτο, το ξέρουμε. Το μετά; Πώς είναι να ζεις στον δρόμο; Να περιφέρεσαι αξύριστος και συχνά πεινασμένος; Ποια φιλοσοφία ζωής ξυπνά όταν βλέπεις το παγκάκι, τον μετανάστη, το λερωμένο πάτωμα;
 

Καφές σκέτος:
 
Βασίλης Δανέλλης
“Λιβάδια από ασφοδίλι”
εκδόσεις Καστανιώτη
2014


 

            Ο νεαρός δημοσιογράφος που ζει μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη έχει μια ενδιαφέρουσα εμμονή: τον κόσμο των αστέγων που κινείται έξω από την όρασή-μας, που ζει μακριά από την καθημερινότητά-μας και ταυτόχρονα είναι τόσο χαρακτηριστικός. Τον είδαμε στο πρώτο-του έργο “Μαύρη μπίρα”, τον βλέπουμε με άλλο τρόπο και σ’ αυτό. Σε φαντασιακό επίπεδο μπορεί να αντανακλά την ίδια την κρίση, που οδήγησε άλλους στην αυτοκτονία κι άλλους στο περιθώριο, αφού οι τελευταίοι έχασαν σπίτια, περιουσίες και οικογένειες.
            Ο Παντελής, με μια τελική σπρωξιά από την κρίση, χάνει το μαγαζί-του, χάνει το σπίτι-του και εγκαταλείπεται από τη γυναίκα-του Γεωργία, την οποία σκέφτεται συχνά και στη συνέχεια της ζωής-του. Έτσι, μετά τις πρώτες σπασμωδικές κινήσεις, βρίσκεται να κοιμάται σε ένα εγκαταλελειμμένο νεοκλασικό, όπου γνωρίζει και συσχετίζεται με τον Αλέξη, τον Θοδωρή και τον μυστηριώδη Καθηγητή, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Ο τελευταίος είναι καλόβολος, φιλικός με όλους, προσηνής, συγκαταβατικός, πρόθυμος να βοηθήσει, πρόθυμος πάνω απ’ όλα να ακούσει τα βάσανά-τους. Αυτό που προβληματίζει όλους τους άλλους είναι η κρυψίνοιά-του και η απροθυμία-του να αποκαλύψει το παρελθόν-του. Ο Παντελής αποπειράται να αυτοκτονήσει δυο-τρεις φορές και τελικά συνδέεται στενότερα με έναν μικρό μετανάστη, τον Μπασάρ, ο οποίος τον βλέπει με απόλυτη αφοσίωση και σχεδόν υιική αγάπη.
            Η ζωή στον δρόμο είναι διδακτική (όχι διδακτικιστική). Η πείνα, η μοναξιά, η αλληλεγγύη, η λήθη της άλλης ζωής και η αυτάρκεια της τωρινής, η νέα φιλοσοφία για το παρόν και το μέλλον, η αστυνομία, οι μικρές τραγικότητες των άλλων, η ευτυχία και το νέο-της περιεχόμενο, το χαμόγελο ενός παιδιού. Όποιος μπορεί να μπει στα τρύπια παπούτσια ενός άστεγου, ενός περιθωριοποιημένου, θα συγκινηθεί με τον Δανέλλη, θα ευαισθητοποιηθεί μακριά από τη ζεστασιά του καναπέ-του, θα ξαναδεί τι έχουμε και τι δεν εκτιμούμε, τι μας κάνει ευτυχείς και πόσα μάταια είναι πολλά από όσα έχουμε.
            Ωστόσο, παρά τη θέαση του κόσμου από τα κάτω πατώματα, το μυθιστόρημα δεν ολοκληρώνει επιτυχώς τη σύνθεσή-του. Ο ρυθμός είναι άνισος: το κείμενο ξεκινά με πολλά στοιχεία, υπερβολικά φορτωμένο στις πρώτες σελίδες, μέχρι να δώσει στο πιάτο του αναγνώστη όσα θέλει να πει· συνεχίζει με πολύ γρήγορο τέμπο, όταν αφηγείται τη μετάβαση από τη ζωή με τη Γεωργία στη ζωή του άστεγου: εκεί σαν να περνά βιαστικά όσα θα έπρεπε να δοθούν με υπομονή. Κι έπειτα βρίσκει το κανονικό-του βήμα όσο διαρκεί η πολύμηνη πορεία από το παγκάκι στο νεοκλασικό κι από εκεί στο υπόγειο του Σύρου μικρού φίλου-του.
            Κι από την άλλη, στη “Μαύρη μπίρα” η ζωή στο περιθώριο είχε την ανάλαφρη νότα του κλοσάρ, που δεν τον νοιάζει το αύριο, που ζει καλά με το τίποτα, που περνάει λίγο χίπικα, λίγο μποέμικα. Εδώ όμως το εγκαταλελειμμένο σπίτι και η αργόσχολη διάθεση δεν είναι παρά η σοβαρή πλευρά μιας αόρατης για μας ζωής. Κι εκεί το βάρος μιας τέτοιας ατμόσφαιρας δεν είναι όσο θα έπρεπε. Λίγο χαλαρώνει σε πολλά μικρά επεισόδια, καθένα από τα οποία δεν κλιμακώνει τα υπόλοιπα. Λίγο χάνεται μέσα στην τοιχογραφία του ηθικού περιθωρίου, όπου σκηνές, άνθρωποι και περιστατικά συστήνουν ένα κολλάζ χωρίς το συναίσθημα ή την τραγικότητα που θα χρειαζόταν.

[Βρήκα φωτογραφικό υλικό που να ταιριάζει στο περιεχόμενο της βιβλιοπαρουσίασης στους εξής ιστότοπους: astegos-gr.blogspot.com, www.larissanet.gr, www.agelioforos.gr, www.exitnews.gr και www.thermopilai.org]
Πατριάρχης Φώτιος

Thursday, October 16, 2014

“Ταμείο α(ν)εργίας” του Νίκου Γκαμαρλιά

Άνεργος ή άεργος, περιθωριοποιημένος ή αντισυμβατικός; Πώς μπορεί μια απόλυση να λειτουργήσει ως πράξη απελευθέρωσης και όχι ως διάθεση μεμψιμοιρίας;
 

Καφές σκέτος:
Νίκος Γκαμαρλιάς
“Ταμείο α(ν)εργίας”
εκδόσεις Γαβριηλίδη
2014
 

 
            Λένε πολλοί ότι η οικονομική κρίση γεννά πολιτισμό. Ο άνθρωπος μπροστά στο αδιέξοδο αρχίζει να σκέφτεται, να ενεργεί, να ψάχνει έξω και πέρα από τα χρήματα. Ή ότι η συναισθηματική κατάστασή-του και οι υπαρξιακές αναθεωρήσεις-του βρίσκουν διέξοδο στη λογοτεχνία, για να μπορέσει το άτομο να τακτοποιήσει τα του εαυτού-του, τώρα που δεν μπορεί να εκτονωθεί καταναλώνοντας.
            Πάρτε για παράδειγμα τον πρωτοεμφανιζόμενο Νίκο Γκαμαρλιά. Δεν θα ψάξω να βρω αν έζησε την ανεργία που περιγράφει ή να μπήκε στο σενάριο της ζωής για να ορθώσει τον πρωταγωνιστή-του. Αυτό που διαβάζουμε είναι η απόλυση, που του άφηνε την ελευθερία να ζήσει 21 μήνες (τόσο θα έφταναν τα λεφτά-του) χωρίς υποχρεώσεις και χωρίς πρόγραμμα. Σ’ αυτούς βρήκε φτηνή στέγη, γνώρισε τη Νεφέλη, μπαργούμαν και ναρκομανή, γνώρισε έναν φιλόσοφο της ζωής, τον Ματιέ, και αναζήτησε μακριά από το καθημερινό μαγγανοπήγαδο της ρουτίνας το νόημα μιας άλλης πορείας.
            Δεν ξέρω αν η λογοτεχνία αυτού του είδους είναι ο κατάλληλος χώρος να διοχετεύσει ο Γκαμαρλιάς το βίωμα της ανεργίας και το τραύμα της κρίσης. Και το λέω αυτό γιατί διάλεξε ένα αφηγηματικό είδος, χωρίς όμως ο ίδιος να αφηγείται, επέλεξε ένα είδος που στηρίζεται εν πολλοίς στην πλοκή, χωρίς ο ίδιος να έχει καταστρώσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο γραφής. Το “Ταμείο α(ν)εργίας” είναι πιο πολύ μεγάλοι μονόλογοι και λιγότερο δράση, στοχασμοί και φιλοσοφίες πάνω στο νόημα της ζωής, που μας διαφεύγει μέσα στην καθημερινότητα, παρά χαρακτήρες, συγκρούσεις, δραματικότητα, όλα αυτά δηλαδή που διαμορφώνουν την πλοκή. Στην πεζογραφία το “μήνυμα” παράγεται μέσα από το δραν και όχι μέσα από το λέγειν.
            Για όλους αυτούς τους λόγους είδα ένα κείμενο-καταγγελία, ένα μυθιστόρημα που γράφτηκε για να δείξει πώς ένας ντόμπρος, ευθύς, ειλικρινής με τον εαυτό-του άνθρωπος πηγαίνει, επιτυχώς ή ανεπιτυχώς, ενάντια στο σύστημα, ενάντια στη “μαμά-μηχανή” που καλουπώνει τα παιδιά-της. Πρόκειται για ένα είδος μανιφέστου, το οποίο στηρίζεται σε ελάχιστα αισθητικές βάσεις και σε ελάχιστα ολοκληρωμένη πλοκή με συγκρούσεις και με ανατροπές.

[Φωτογραφίες ελήφθησαν από τα: www.gabankruptcylawyersnetwork.com, www.alfavita.gr, www.ndtv.com και schoolstarttime.org]
Πατριάρχης Φώτιος

Tuesday, October 14, 2014

“Είμαστε ακόμα εδώ” του Δημήτρη Γιατρέλλη

Η τρομοκρατία ως θέμα δεν έχει τύχει εκτενούς ανάλυσης στη λογοτεχνία-μας, παρότι επιπολάζει στη ζωή και στα μέσα. Ψάχνω να βρω κείμενα γύρω από αυτήν και μένω σε ψίχουλα. Ο εκ Λέσβου καταγόμενος συγγραφέας βάζει τους ήρωές-του να εφάπτονται με την τρομοκρατία, αν και περισσότερο τον ενδιαφέρει η προσωπική-τους ψυχογράφηση μέσα στα προβλήματα του βίου-τους.
 

Mytilino:
Δημήτρης Γιατρέλλης
“Είμαστε ακόμα εδώ”
εκδόσεις Ωκεανίδα
2014
  


 

            Πριν από τρία χρόνια ο Δημήτρης Γιατρέλλης μου έστειλε το βιβλίο-του ονόματι “Το τραγούδι του κούκου”,  που είχε ενδιαφέρουσα πλοκή και στρωτή αφήγηση. Τώρα ο συγγραφέας, αδιόρθωτος αφού μου ξαναστέλνει έργο-του, έρχεται ξανά στο λογοτεχνικό προσκήνιο με το “Είμαστε ακόμα εδώ” σε νέο εκδοτικό οίκο. Η Anagnostria μάλιστα, παραλήπτρια κι εκείνη του βιβλίου, μίλησε θετικά γι’ αυτό.
            Το βιβλίο έχει δυο τρία θεματικά κέντρα, σφηνωμένα σε ισάριθμα, ίσως λίγο περισσότερα, κεντρικά πρόσωπα. Ο Νίκος Πολίτης ανησυχεί για τη δουλειά-του, η Ελένη Καμπά δοκιμάζεται ως υποψήφιο μέλος σε μια τρομοκρατική οργάνωση, ο Βασίλης Σγουρός είναι αστυνόμος που διερευνά την τρομοκρατία, ο Σωτήρης Ιωάννου είναι ηγετική μορφή της τρομοκρατικής ομάδας… Τα θέματα, όπως φάνηκε, απλώνονται σε ένα ευρύ πεδίο με κέντρο όμως την τρομοκρατία και τη δυνατότητα που δίνει να ξεφύγει κανείς από τα προσωπικά-του αδιέξοδα. Η τρομοκρατία ως κοινωνική λύση ή μάστιγα δεν πολυερευνάται, αφού, απ’ ό,τι φαίνεται, κάθε πρωταγωνιστής παλεύει να ξεφύγει από ένα παρελθόν που τον δεσμεύει και μάχεται, με θεμιτούς και αθέμιτους τρόπους, να ξαναδεί τον κόσμο και τη ζωή-του.
            Άρα, προσπερνάμε το θέμα “τρομοκρατία” και εστιάζουμε στα συμπλέγματα των προσώπων. Για να το πετύχει αυτό ο Γιατρέλλης, κάνει συχνές αναδρομές, τόσο για να δείξει το παρελθόν των χαρακτήρων και τα τραύματα που τους σημάδεψαν όσο και για να καταδείξει τις μεταξύ-τους σχέσεις. Νομίζω ότι αυτή η ειδολογική αμφιταλάντευση, ανάμεσα στο πολιτικό και στο ψυχογραφικό, δεν αφήνει τον αναγνώστη να χαρεί ούτε το ένα ούτε το άλλο.
            Τέλος, θα σταθώ λίγο περισσότερο στη γλώσσα και στο ύφος, γιατί η πολύ φίλη Anagnostria ζήτησε, και με το δίκιο-της, διευκρινίσεις. Αν ο συγγραφέας έχει στο κέντρο της προσοχής-του την ιστορία και όχι την αφήγηση, τότε η λογοτεχνία υποχωρεί μπροστά στη “δημοσιογραφία”. Αν ο συγγραφέας, γράφοντας το βιβλίο-του, στρώνει το χαλί της γλώσσας για να το σκεπάσει με έπιπλα και με ανθρώπους, τότε το χαλί εξαφανίζεται και η λογοτεχνία ωχριά. Ακόμα κι εγώ, που ρίχνω πολύ το βάρος της σκέψης-μου στην υπόθεση, αντιλαμβάνομαι πως από τις πρώτες σελίδες μπορεί κανείς να καταλάβει τη μεγάλη λογοτεχνία (δυνητικά), αν δει το ύφος να στέκεται αυτόνομο και να στιγματίζει το κείμενο. Αν δηλαδή το εντυπώνει στο μυαλό-σου σαν κάτι ιδιαίτερο και ξεχωριστό, κομμάτι της συγγραφικής διάνοιας του συγκεκριμένου και μόνο λογοτέχνη.
            Ο Γιατρέλλης συνεχίζει στον ίδιο άξονα με το προηγούμενο έργο-του: μυστήριο, δυσκολίες που οδηγούν σε αλλαγές, ψυχογραφικές παρατηρήσεις για τους ήρωές-του κ.ο.κ. Αν όλο αυτό το υλικό το δούλευε με σκαπάνη και με σμίλη, θα προχωρούσε πέρα από την υπόθεση και τις καμπές-της σε μια πιο αισθητική χρήση του μυθιστορήματος και των ιδεών-του. Τον ευχαριστώ ούτως ή άλλως που με εμπιστεύεται. 

[Συνόδευσα την ανάρτηση με εικόνες που βρήκα στα: latestnewssyria.wordpress.com, www.autoblog.com, styleanorak.com και www.tampabay.com]
Πατριάρχης Φώτιος

Monday, October 13, 2014

“Το σύνδρομο της Περσεφόνης” του Γιώργου Κώνστα


Γιατί η Ελευσίνα ακόμα και σήμερα γοητεύει με το μυστήριο που κουβαλά από την αρχαιότητα; Και πώς μπορεί να αξιοποιηθεί λογοτεχνικά μια τέτοια μυστηριακή αίγλη;


Gran Pluto:
Γιώργος Κώνστας
“Το σύνδρομο της Περσεφόνης”
εκδόσεις Δίαυλος
2014




            Το 2008 κυκλοφόρησε ένα μικρό βιβλίο ονόματι “Πλουτώνειο” του θεατράνθρωπου Τάσου Ρούσσου, ο οποίος είναι γνωστός για τα βιβλία-του με κέντρο το φανταστικό (βλέπε Φραπές με παγάκια: Τάσος Ρούσσος). Εκεί, τρεις νέοι, στους οποίους ο έρωτας είναι στόχος, βλέπουν στο πλουτώνειο σπήλαιο της Ελευσίνας οξειδώσεις που θα μπορούσαν να εκληφθούν και ως τερατώδεις μορφές. Φωτογραφίζουν τα τοιχώματα και μέσω των φωτογραφιών ζουν μια μεταφυσική εμπειρία στις απώτατες εποχές του χρόνου, όταν έγινε η τερατομαχία που απολίθωσε τους κακούς. Τώρα όμως επιχειρούν να βγουν…
            Αντίστοιχα, ο θεατράνθρωπος επίσης Γιώργος Κώνστας τοποθετεί το έργο-του, που κι αυτό εντάσσεται στο φανταστικό, στην Ελευσίνα και στις εξαφανίσεις νεαρών γυναικών που σχετίζονται με τη μαγεία του αρχαίου τόπου. Άλλες πάλι πέφτουν σε έναν βαθύ ύπνο, σαν την Έρι που κοιμάται μήνες στο μυθιστόρημα “Τις μικρές ώρες” του Χαρούκι Μουρακάμι. Ανάλογα παραψυχολογικά φαινόμενα νιώθει κι ο Δημήτρης, που δεν αναγνωρίζει τον κόσμο γύρω-του, ενώ το πρόσωπό-του αλλάζει / αλλοτριώνεται κυριολεκτικά και μαγνητίζεται από προορισμούς, όπως ο αρχαιολογικός χώρος του Κεραμικού. Στην πρώτη περίπτωση των εξαφανίσεων αναλαμβάνει δράση ο αστυνόμος Ανάγνου, ενώ στα παραψυχολογικά φαινόμενα ο ψυχοθεραπευτής Οικονομόπουλος. Οι δυο φίλοι θα συνδυάσουν τις δυνάμεις-τους για να βρουν λύση.   Η λύση του μυστηρίου των κοιμισμένων και των εξαφανισμένων κοριτσιών, όπως και των μαγεμένων ανθρώπων που υπνοβατούν ξύπνιοι προς τη θάλασσα προκύπτει από το ελευσίνιο παρελθόν και την επίδραση της Δήμητρας, της Περσεφόνης και του Ίακχου.
            Δεν μπορώ να πω όμως ότι η σύζευξη αστυνομικής και φανταστικής λογοτεχνίας απέδωσε, αφού με άφησε μετέωρο, απορούντα, αμήχανο για το αποτέλεσμα του έργου. Το μήνυμα των ελευσίνιων μυστηρίων επικαιροποιείται στο σήμερα, αλλά δεν έχει να αφήσει κάτι στον σύγχρονο αναγνώστη.
Πατριάρχης Φώτιος