Sunday, March 02, 2014

"Ιώβ. Η ιστορία ενός απλού ανθρώπου” του Joseph Roth

Τα παλαιοδιαθηκικά σύμβολα είναι πλέον διαχρονικές φιγούρες που έχουν διατρυπήσει τις κουλτούρες και χρησιμοποιούνται αρχετυπικά. Ο Ιώβ λ.χ. είναι συνυφασμένος με τις έννοιες της δοκιμασίας και της υπομονής. Τι απομένει; Να δούμε πώς η εποχή-μας, και πιο συγκεκριμένα ο μεσοπόλεμος, πραγματεύεται το ίδιο μοτίβο. 
 
 
Καπουτσίνο με κανέλα:
Joseph Roth
Hiob. Roman eines einfachen Mannes”
1930
“Ιώβ. Η ιστορία ενός απλού ανθρώπου”
μετ. Μ. Αγγελίδου
εκδόσεις Άγρα
2013 

            Μια οικογένεια Εβραίων που ζει στην τσαρική Ρωσία περνά φτωχά αλλά αξιοπρεπώς, με όλα τα βάσανα της ζωής αλλά και τα δράματα που έρχονται, λες και δεν τους κοιτάζει ο Θεός. Καταρχάς, το στερνοπαίδι-τους γεννιέται με επιληψία και μεγαλώνει με σωματική και διανοητική υστέρηση κι έπειτα ο δεύτερος-τους γιος Σεμάργια αναγκάζεται να ξενιτευτεί, για να αποφύγει τον επονείδιστο για τους Εβραίους στρατό, όπου τελικά πηγαίνει με τη θέλησή-του ο πρωτότοκος Γιόνας. Η κόρη Μύριαμ κοιμάται με Κοζάκους, πράγμα που αποτελεί ύψιστη ντροπή, και γι’ αυτό η οικογένεια αποφασίζει να πάει να συναντήσει τον Σεμάργια (Σαμ πλέον) στην Αμερική.
            Ο αρχηγός της οικογένειας Μέντελ Σίνγκερ, δάσκαλος στο επάγγελμα, φαίνεται ένας φιλήσυχος άνθρωπος, ο οποίος ενσαρκώνει το γνωστό πρότυπο του Εβραίου που μοιραλατρικά υπομένει τα δεινά και δεν αντιδρά. Έτσι, εξηγείται γιατί στη χιτλερική εξολόθρευση οι ραβίνοι έμειναν απαθείς στη ναζιστική συγκέντρωση των Εβραίων. Η τιμωρία είναι πάντα έργο Θεού και γι’ αυτό είναι «καλοδεχούμενη». Πιο δυναμική φαίνεται η γυναίκα-του Δεβώρα, που παίρνει πρωτοβουλίες και προσπαθεί να ρυθμίσει τα της οικογένειας με αποφασιστικότητα και νοικοκυρίστικη διάθεση. Το ζεύγος εκφράζει δύο γραμμές σκέψης, που αρχετυπικά διέπουν πολλούς ήρωες της λογοτεχνίας: ο πιστός θρησκευόμενος που ήρεμα και ευλαβικά έχει εμπιστοσύνη στον Θεό και γι’ αυτό μένει απαθής και η μάνα που πιστεύει περισσότερο στις ενέργειές-της και γι’ αυτό πασχίζει να κάνει το παν για τα παιδιά-της.

           

 

Από τη μέση και μετά ο πιστός Μέντελ μετατρέπεται σε έναν χειμαζόμενο Ιώβ, αφού αφήνει τον άρρωστο Μενουχίμ στην πατρίδα, όταν έφυγε στην Αμερική, μαθαίνει ότι ο Γιόνας, που είχε επιστρατευθεί είναι αγνοούμενος, ο άλλος γιος, ο Σαμ, που είχε εντωμεταξύ πλουτίσει, κατατάσσεται στον στρατό και σκοτώνεται, η γυναίκα-του Δεβώρα πεθαίνει και η κόρη-του Μύριαμ παθαίνει μια εκφυλιστική ψυχική ασθένεια. Το σύμβολο του Ιώβ μεταφέρεται στη σύγχρονη εποχή και έτσι ξανατίθεται το ερώτημα αν ο άνθρωπος, που αδικείται από τον Θεό, πρέπει να καταραστεί τον Ύψιστο ή να θεωρήσει τη μοίρα-του κομμάτι μιας νομοτελειακής δοκιμασίας και να την υπομείνει.

             
 

Ο Μέντελ αποδεικνύεται ένας (αντι)Ιώβ, αφού απαρνιέται τον Θεό και παύει να πιστεύει στην αγαθότητά-του. Τρώει χοιρινό, σταματά να προσεύχεται, εξαλείφει από τη γεροντική ζωή-του κάθε θρησκευτικό συναίσθημα, καθώς δεν μπορούσε πλέον να περιμένει θαύματα σε μια εποχή όπου ο Θεός έχει αποσυρθεί. Κι εκεί πάνω, ο Ροτ οδηγεί το έργο σε ένα

happy end, ο άρρωστος γιος Μενουχίμ έρχεται στην Αμερική ως πετυχημένος μουσικοσυνθέτης και αποκαλύπτει τη θαυμαστή ανάρρωσή-του. Ο Μέντελ ξαναβρίσκει τον Θεό-του…
            Το μυθιστόρημα συνδυάζει τραγικότητα και θαλπωρή, μικρές κορυφώσεις και φιλοσοφικές σκέψεις για τη σχέση ανθρώπου και Θεού, δραματικότητα και σταδιακό ξεδίπλωμα της ιστορίας, η οποία με δέση και με λύση πορεύεται μέχρι το αίσιο τέλος. Θα ήθελα να δω το “Εμβατήριο του Ραντέσκυ” που θεωρείται το καλύτερο έργο του συγγραφέα, για να αντιληφθώ τι εστί Γιόζεφ Ροτ. 

[Ο πίνακας της κορυφής είναι του Ilja Riepin. Οι φωτογραφίες ελήφθησαν από: www.israeldailypicture.com, www.cinema.de και sector-o.cc] 

Η επόμενη ανάρτηση {καλώς εχόντων των προγραμμάτων} θα αφορά στο βιβλίο του Κώστα Ακρίβου “Αλλάζει πουκάμισο το φίδι” (εκδόσεις Κέδρος). Είναι η κρίση αφορμή για επανακαθορισμό της ταυτότητας;
 
Καλή Σαρακοστή
Πατριάρχης Φώτιος

11 comments:

Νώντας Τσίγκας said...

Το βιβλίο είναι κάπως "άνισο" Με το πρώτο μέρος σαφώς να με κερδίζει.. Στο κομμάτι της Αμερικής βλέπεις μια υπερβολή ίσως σκόπιμη-ισως όμως να αποτελεί και αστοχία του Ροτ- Κι ο ρυθμός του κειμένου εκεί σαν κάπως βιαστικός-συγκρινόεμνος με την μονότονη -εμφατική- εσωτερικότητα των χρονων της Ρωσίας...
Η σκηνή της φυγης με το ανάπηρο παιδί να αφήνεται πίσω στα χέρια μιας άλλης οικογένειας κι ο βουβός θρήνος της Δεβώρα: ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ!! Ο Μέντελ ένας μεγάλος τραγικός... Η επανάστασή του-η άρνηση του Θεού κόβει τη ανάσα.
Ο Ρότ είναι μεγαλειώδης συγγραφέας. Τον ανακαλυπτουμε τη Ελλάδα [ευλογημένη "Αγρα"!!!] κάπως κατόπιν εορτής. Αλλα δεν πειράζει. Η προσέγγιση των γραφτων του είναι πρωτίστως αισθητικη απόλαυση ...
Συνιστώ και τον "Ιστό της αράχνης" (εξαίρετη προφητεία για το ναζισμό -και τις χρυσαυγίτικες ελληνικες και άλλες μέρες-)

Καλή Σαρακοστή!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κόουτς,
πολύ σωστές οι παρατηρήσεις-σου για το δεύτερο μέρος,
που γράφεται σαν να μην μπόρεσε ο Ροτ
να "ζήσει" το κλίμα που περιγράφει.
Θα έχω υπόψη-μου και τον "Ιστό της αράχνης".
Καλή Σαρακοστή
Πατριάρχης Φώτιος

Νώντας Τσίγκας said...

"Κόουτς"...
You talk to me Πατριάρχα μου;

ΥΓ Εγώ ένας απλός απολυμένος του Αδώνιδος είμαι...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νώντα,
το "κόουτς" μου ήρθε αυθόρμητα, γιατί μιλούσες για πρώτο μισό (ημίχρονο) και δεύτερο (ημίχρονο).
Μην το παρεξηγήσεις
Πατριάρχης Φώτιος

Νώντας Τσίγκας said...

Α! (είπα κι εγω...)

Τωρα που το βλέπω ..ναι.. εχεις δίκιο υπάρχουν και ποδοσφαιρικοί όροι (αστοχία, βιαστικός κλπ)

NYT Review of Books said...

Βαθύ και συγ κινητικό μυθιστόρημα, που φέρει ορατά τα δείγματα του μεγάλου συγγραφέα!

Πράγματι τα μέρη ειναι κάπως ανισα. Το μερος της Αμερικής επι κρίθηκε και στον καιρό της έκδοσης του βιβλίου για προχειρότητα και μη ρεαλιστική έκβαση -με επιφύλαξη για το αν μεταφέρω την κριτικη με ακρίβεια.

Προσωπικά, συγκινήθηκα πολυ και απο το δεύτερο αυτο μερος. Μου φάνηκε οτι -παρά την κάπως πρόχειρη και ασθμαινουσα γραφή- ο συγγραφέας κανει ενα είδος υπέρβασης, που κινείται στη σφαίρα του σου ρεαλισμού και του μαγικου στοιχειου, και απευθύνεται σε εκείνο τον ψυχικό χώρο του αναγνώστη -ίσως και του ίδιου του συγγραφέα- που απο ζητεί την μαγική επανόρθωση -reparation- όλης αυτής της συμφοράς που έπληξε έναν καλό άνθρωπο.
Το είδα σαν ενα είδος υπό καταστασης απο τον συγγραφέα της απουσας Θείας Δικής.

Απο πραγματολογικη αποψη, πάντως, νομίζω οτι ο ίδιος ο Ροτ είχε ομολογήσει οτι έγραψε το δεύτερο μερος ενώ βρισκόταν τον περισσοτερο καιρό υπό την επήρεια αλκοόλ -ηταν πολυ γερό ποτήρι.
Επίσης, αν θυμάμαι καλα, το μοναδικο χειρόγραφο
αυτού του μυθιστορήματος ο Ροτ το ξέχασε σε κάποιο ταξί και χρειάστηκε να το ξαναγράψει απο την αρχή.

ΥΓ: Συγκλονιστική πράγματι η σκηνη που αναφέρει ο κ. Τσιγκας.

ΥΓ: Πατριάρχη, τα δείγματα υψηλής γραφής που είδες εδώ θα τα βρεις τελειοποιημενα στο Εμβατηριο Ραντετσκυ. Προκειται για αριστούργημα!

Πάπισσα Ιωάννα said...

NYTimes,
το είχα ήδη υπόψη-μου αλλά τώρα θα το ψάξω με μεγαλύτερη επιμονή.
Πατριάρχης Φώτιος

ναυτίλος said...

Φώτιε, επίτρεψέ μου μια παρατήρηση για τον κ. Τσίγκα.
Τον Ροτ μας τον πρωτογνώρισαν οι εκδόσεις Οδυσσέας από τη δεκαετία του '80. Απλώς η Άγρα (με τις άψογες εκδόσεις της) μας τον επανέφερε, δικαίως, στην επικαιρότητα. Και βέβαια εξέδωσε και το θεωρούμενο ως αριστούργημά του, το Εμβατήριο Ραντέσκι. Το έχουν βέβαια μεταφράσει και οι εκδ. Ροές, αλλά η έκδοση της Άγρας είναι χάρμα οφθαλμών!

nkarakasis said...

Ο Ροτ είναι κατά την άποψη μου, ένας από τους καλύτερους συγγραφείς που έχω διαβάσει. Μεγαλειώδες έργο όμως θεωρώ τον "Ο θρύλος του Αγίου Πότη", που στην ουσία είναι και η διαθήκη του. Φυσικά δεν υποτιμώ το Ραντένσκι που είναι κομψοτέχνημα. Το αμέσως επόμενο είναι το Hotel Savoy, που ειλικρινά με καθήλωσε.
Στο Ιώβ η ιστορία είναι προβλεπόμενη (ειδικά το β μέρος), αλλά διαβάζοντας το, ανακαλύπτεις το ύφος και την δεινότητα του συγγραφέα, που σε ενθουσιάζει, δίχως να δίνεις σημασία στην επίπεδη πλοκή. Για μένα δεν είναι το καλύτερο του. Η απόλαυση όμως δεν απουσιάζει.
Τον έχουν κατηγορήσει πάντως ότι τα βιβλία του "τρέχει" να τα τελειώσει. Ίσως όμως αυτό να είναι ανθρώπινο.

Την καλημέρα μου και τα σέβη μου.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ναυτίλε,
είσαι η ζωντανή ιστορία της ανάγνωσης !
Καλή εβδομάδα
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νίκο,
όλο και μεγαλώνει η καταιγίδα "ροτικών" που βομβαρδίζουν με βιβλία-του το Βιβλιοκαφέ.
Ευχαριστώ
Πατριάρχης Φώτιος