Thursday, May 30, 2013

“Ο μεγάλος Γκάτσμπυ” του Francis Scott Fitzgerald

Όταν η Αμερική περνά στη μοντέρνα εποχή, ο Φίτζεραλντ σκέφτεται ρομαντικά και έτσι στήνει έναν ήρωα με διπλής κατεύθυνσης χαρακτηριστικά: αφενός την οικονομική άνοδο της κοινωνίας και αφετέρου την ιδεαλιστική πίστη στον νεανικό έρωτα. 
 
 
Αμερικάνικος με γεύση κάστανο:
Francis Scott Fitzgerald
“The Great Gatsby”
1925
Ο μεγάλος Γκάτσμπυ
μετ. Ά. Μπερλής
εκδόσεις Άγρα
2012

            Καταρχάς, το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο. Γενικότερα ο μεσοπόλεμος χαρακτηρίζεται παγκοσμίως από την καθοριστική επίδραση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που άλλαξε τη νοοτροπία της ανθρωπότητας και στιγμάτισε τη λογοτεχνία της εποχής. Η Αμερική δεν θίχτηκε ιδιαίτερα από αυτόν και το πρώτο μισό της δεκαετίας του ’20 ζει μια οικονομική ευμάρεια που δημιουργεί το μεγάλο Αμερικάνικο Όνειρο. Είναι η περίοδος που ατομικιστικά χτίζεται η προσωπική προβολή και η επίτευξη των κοινωνικών στόχων κάθε ανθρώπου. Παράλληλα, όμως πρέπει να θυμόμαστε ότι βρισκόμαστε λίγα μόλις χρόνια πριν από το μεγάλο Κραχ του 1929, όταν αυτή η άνθιση αποδεικνύεται φούσκα και καταρρέει εν μία νυκτί.
            Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον ο Γκάτσμπυ είναι ένας υβριδικός και ενδιαφέρων χαρακτήρας. Από τη μία, ενσαρκώνει το Αμερικάνικο όνειρο, αφού με την επιστροφή-του από τον πόλεμο το 1919 καταφέρνει σε τρία χρόνια να αναρριχηθεί κοινωνικά, να πλουτίσει έστω και παράνομα και τώρα να ζει σε μια έπαυλη, όπου συγκεντρώνονται καθημερινά πολυάριθμοι επισκέπτες, καλεσμένοι ή απρόσκλητοι, συνήθως επώνυμοι, που προβάλλουν την καλή ζωή, τις επιχειρήσεις, τη τζαζ μουσική, τα κοκτέιλ κ.ο.κ. Από την άλλη, ο Γκάτσμπυ είναι ένας ρομαντικός ήρωας, σαν να επιστρέφει ο ρομαντισμός του 19ου αιώνα από την πίσω πόρτα. Πριν τον πόλεμο αγαπούσε τη Νταίζυ, η οποία παντρεύτηκε εν τω μεταξύ τον πολίστα Τομ Μπιουκάναν. Ο Γκάτσμπυ όμως εξακολουθεί να την αγαπά και, τώρα που έγινε κάποιος, αποφασίζει να την διεκδικήσει.
            Δεν θα σταθώ τόσο στον λυρισμό του έργου, που προβάλλει ανάμεσα σε άλλα στην εξαιρετική εισαγωγή-του ο Άρης Μπερλής. Ούτε στην ανδρική ματιά που εξουσιάζει το μυθιστόρημα, ούτε τη θεατρικότητα του έργου που διαπερνάται από ζωντανούς διαλόγους και ολοκληρωμένες σκηνές, με τη δραματική έννοια, ούτε στο τραγικό τέλος του πρωταγωνιστή ο οποίος έζησε και πέθανε ρομαντικά. Όλα αυτά αξίζουν και χαρίζουν στην ανάγνωση όπως και στην παρακολούθηση των ταινιών που βγήκαν η πρώτη το 1974 (σκηνοθέτης: Jack Clayton, σενάριο: Francis Ford Coppola, παίζουν: Robert Redford, Mia Farrow, Bruce Dern) και η δεύτερη φέτος (σκηνοθέτης: Baz Luhrmann, σενάριο: Baz Luhrmann, Craig Pearce, παίζουν: Leonardo DiCaprio, Carey Mulligan, Joel Edgerton).
            Θα σταθώ λίγο σε ένα αφηγηματικό τέχνασμα που λειτουργεί διεγερτικά, τουλάχιστον της περιέργειας του αναγνώστη. Το έργο ξεκινά από τον Νικ Κάραγουεϋ, που είναι και ο αφηγητής της ιστορίας, ο οποίος τολμά να φύγει από τη Δύση και να αναζητήσει το μέλλον του στην Ανατολή και συγκεκριμένα στο Ουέστ Ένγκ. Αφενός, λοιπόν, η κάμερα εστιάζει για εβδομήντα σελίδες στον Κάραγουεϋ, αφετέρου –και λόγω τίτλου- περιμένουμε να εμφανιστεί ο πρωταγωνιστής που στην αρχή προσεγγίζεται μέσω των φημών που τον ακολουθούν. Έπειτα, βλέπουμε να μπαίνει στο πλάνο η Νταίζυ και ο άντρας-της, ενώ ο ίδιος ο Γκάτσμπυ εισβάλλει στη ζωή του αφηγητή παρακαλώντας-τον να τον βοηθήσει να συναντήσει την αγαπημένη-του.
            Ο κλασικός πλέον Γκάτσμπυ δεν διαβάζεται –ευτυχώς- με μουσειακό τρόπο, επειδή αναπλάθει μια εποχή και καταδεικνύει το αμερικανικό θαύμα. Διαβάζεται ως το πορτρέτο ενός άνδρα, ρομαντικού (ανίσχυρου) και ισχυρού μαζί, που ζει αυτό το θαύμα αλλά κυνηγάει περισσότερο τη δική-του ευτυχία.

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στον ιστότοπο In2life στις 16/5/2013. Το φωτογραφικό υλικό αντλήθηκε από τις δύο ταινίες ενώ η φωτογραφία κορυφής από το www.mazelmoments.com]
            Πατριάρχης Φώτιος

12 comments:

Πάπισσα Ιωάννα said...

Για να γίνω πιο ακριβής, οι ταινίες που στηρίζονται στο βιβλίο είναι τέσσερις.
Δείτε πιο αναλυτικά το άρθρο της Σώτης Τριανταφύλλου: http://www.bookpress.gr/multipress/sinema/the-great-gatsby
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Μου αρέσει ο Φιτζέραλντ. (Τρυφερή είναι η νύχτα).

Μου αρέσει ο Γκάτσμπυ.(Τον έχω διαβάσει δις και ευχαρίστως θα τον ξαναδιάβαζα, παρά την απορία φίλης: Δεν μπορώ να καταλάβω τι σου λέει ο Γκάτσμπι, ώστε να τον ξαναδιαβάσεις.)

Μου αρέσει ο Ρέντφορντ-Γκάτσμπι. (Θα έβλεπα ευχαρίστως και το Λεονάρντο Ντι Κάπριο, ωστόσο.)

κ.κ.

NYT Review of Books said...

Ωραίο πόστ!


Αριστουργηματικη η τελευταία παράγραφος του βιβλίου!!

ναυτίλος said...

Θεωρώ τον Γκάτσμπι ένα από τα αριστουργήματα της αμερικάνικης λογοτεχνίας. Κρίμα που η ταινία του Λούρμαν δεν ήταν κάτι ανάλογο. Ο Λούρμαν μάλλον σκηνοθέτησε το βιβλίο σα να ήταν κόμιξ. Αν τουλάχιστον το έκανε μιούζικαλ, μπορεί και να 'χε διασωθεί.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Τελικά ο Γκάτσμπυ αρέσει (το βιβλίο εννοώ). Είναι ένα βιβλίο που αντέχει στον χρόνο και στις κοινωνικές αλλαγές και προβάλλει μια ωραία εποχή, με τα χρώματα που οι ταινίες προσφέρουν, αλλά και με τη μετάβαση σε μια νέα πραγματικότητα, λίγο πριν από το κραχ του 1929.

κ.κ., η αντίρρηση, φαντάζομαι, της φίλης-σου έχει να κάνει με το κατά πόσο είναι επίκαιρη η προβληματική του βιβλίου 90 χρόνια μετά.

NYTimes,
ευχαριστώ για τη φιλοφρόνηση.

Ναυτίλε,
δύσκολα στους βιβλιόφιλους αρέσει η κινηματογραφική διασκευή ενός βιβλίου. Η προηγούμενη ταινία του Clayton σου άρεσε, αν την έχεις δει;
Πατριάρχης Φώτιος

ναυτίλος said...

Η εκδοχή του Κλέϊτον είναι σαφώς πιο κοντά στο πνεύμα του βιβλίου κι έχει έναν υπέροχο Γκάτσμπι ενώ και η Φάρροου είναι το σαχλοκούδουνο που πρέπει να 'ναι!
Από μια ταινία δεν περιμένω να δω κάτι αντίστοιχο με το βιβλίο. Πρόκειται για άλλο είδος τέχνης. Από τη μία τη κοιτάζω αυτόνομα και ανεξάρτητα από το κείμενο στο οποίο στηρίζεται ενώ από την άλλη (αν έχω διαβάσει το βιβλίο) ψάχνω να βρω να έπιασε το πνεύμα του βιβλίου, το "άρωμά" του. Στην τελευταία περίπτωση θεωρώ ότι η διασκευή είναι πετυχημένη.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κατάλαβα.
Η φετινή ταινία μοιάζει πιο εμπορική, πιο θεαματική απομακρυνόμενη από τη φύση του βιβλίου.
Αλήθεια το great
καλύτερα να αποδοθεί "υπέροχος" ή "μεγάλος";
Πατριάρχης Φώτιος

anagnostria said...

Αραγε θα αποτελέσω εξαίρεση αν θεωρήσω ότι το βιβλίο είναι καλό μεν αλλά υπερτιμημένο;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Anagnostria,
εξήγησέ-μας, σε παρακαλώ,
τι εννοείς;
Γιατί προφανώς κανείς δεν ορίζει τον Γκάτσμπυ αριστούργημα,
αλλά, απ' ό,τι έχει δηλωθεί από πολλούς, τα συν-του είναι πιο πολλά.
Εσύ τι λες;
Πατριάρχης Φώτιος

anagnostria said...

Χρειάζομαι εκτενές κείμενο για να τεκμηριώσω την άποψή μου. Αυτό που εν συντομία μπορώ να πω είναι ότι πέρα απ´ο την επιτυχή αναπαράσταση μιας εποχής, δεν βρίσκω να ξεχωρίζει ούτε για τη λογοτεχνική του γλώσσα ούτε και για βαθύτερο προβληματισμό. Πιστευω το ανέδειξε η εποχή στην οποία αναφέρεται, ο μεσοπόλεμος που δημιούργησε τόσες ελπίδες στην ανθρωπότητα καθώς και η κινηματογραφική του μεταφορά.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Anagnostria,
ξέρεις πέρα απ' αυτά τι μου τράβηξε την προσοχή;
Ο ίδιος ο Γκάτσμπυ και η "υβριδική" φύση-του.
Σε μια εποχή ευμάρειας, όπου ο ίδιος κέρδισε χρήματα με ύποπτους τρόπους,
μένει ρομαντικός αγαπώντας την παλιά-του αγάπη και διεκδικώντας-την με συναισθηματισμό.
Με άλλα λόγια, είναι ο άνθρωπος της μεταβατικής περιόδου,
που ακολουθεί την εποχή-του
αλλά μέσα-του παραμένει κάτι που δεν φαίνεται εξωτερικά.
Αυτό για να πάω λίγο πιο μπροστά τη σκέψη-σου.
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Προσωπικά μου είναι συμπαθής ως λογοτεχνικός ήρωας ο Γκάτσμπι, επειδή ακριβώς παραμένει ρομαντικός, παρά τον κυνισμό της εποχής του, πιστεύοντας και ελπίζοντας στην παλιά του αγάπη.

Πάντα σεβαστή κάθε άποψη -ακόμα περισσότερο, η αντίθετη.

κ.κ.