Monday, April 01, 2013

“Η ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ” του Αλέξανδρου Κοτζιά

Πώς κατακτάται μια περίοπτη θέση στο λογοτεχνικό στερέωμα και πόσο μπορεί να επέμβει η πολιτική για να εγκαθιδρύσει σε θρόνους μετριότητες; Με άλλα λόγια πόσο οι άνωθεν μηχανορραφίες είναι ικανές να φτιάξουν μια μεγάλη πομφόλυγα και να την εδραιώσουν ως πολιτισμικό κατόρθωμα; Αυτό επιχειρεί και σ’ αυτό αποτυγχάνει ο Καπάνταης, ο πρωταγωνιστής του Κοτζιά, σε μια γελοιογραφία της ρηχής δημοσιοσχετίστικης λογοτεχνίας.


Αχλαδόπιτα νηστίσιμη:
Αλέξανδρος Κοτζιάς
“Η φανταστική περιπέτεια”
1985
Κέδρος 2012

            Το πολιτικό μυθιστόρημα δεν έπαψε ποτέ να γράφεται και να διαβάζεται στην Ελλάδα, όπου η πολιτική και η πολιτικολογία είναι καθημερινές όπως το φαί και η διασκέδαση. Ο Αλέξανδρος Κοτζιάς είχε από την αρχή της πεζογραφικής-του σταδιοδρομίας υπηρετήσει το είδος και μάλιστα αναφερόμενος σε όλες τις δυσώδεις αναθυμιάσεις του Εμφυλίου μέχρι τη χούντα των συνταγματαρχών.
            Το προκείμενο βιβλίο αναφέρεται σε πιο πρόσφατες πτυχές του ελληνικού δημόσιου βίου, είναι θα λέγαμε επίκαιρο ως προς τα χρόνια συγγραφής και κυκλοφορίας-του, αφού αναφέρεται στην αλαζονεία της εξουσίας μέσα στη δεκαετία του ’80, η οποία χρησιμοποιεί τον πολιτισμό ως όχημα αρριβισμών και προσωπικών φιλοδοξιών. Αυτές οι φιλοδοξίες μετατρέπονται εν τέλει σε ματαιοδοξίες κι αυτή η καπήλευση του πολιτισμού από την πολιτική είναι και ο καθοριστικός πυρήνας του έργου.
            Ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του Υπουργείου ετοιμάζει πυρετωδώς μια εκδήλωση προς τιμήν-του! και συνάμα μια βιογραφία, που θα αναδεικνύει το λογοτεχνικό-του έργο, που απέσπασε πλείστες όσες διακρίσεις και επαίνους. Χρησιμοποιεί λοιπόν όλον τον κρατικό μηχανισμό, έναν υπάλληλό-του για να γράψει τη βιογραφία-του βασισμένη σε νοθευμένα έγγραφα και ευφάνταστες παραχαράξεις των πραγματικών γεγονότων, σε μεγεθύνσεις αμελητέων εγγραφών και διογκώσεις βραβείων από απίθανους συλλόγους και φορείς. Το μυθιστόρημα δείχνει σταδιακά πώς όλο αυτό το κατασκεύασμα θα αποκαλυφθεί και ο φιλαράκος-μας, ονόματι Καπάνταης, θα καταρρεύσει μπροστά στο σκάσιμο της φούσκας που τόσο καιρό συντηρούσε.
            Ξαναγυρίζω στο βασικό θέμα που, όπως πιστεύω, αναδεικνύει ο Κοτζιάς. Αν η εξουσία προσπάθησε όλα αυτά τα μεταπολεμικά χρόνια να επιβάλει τη θέλησή-της με εξορίες και φυλακίσεις αντιφρονούντων, με κρατική τρομοκρατία και προπαγάνδα, τώρα, στη μεταπολιτευτική εποχή, στη σοσιαλιστική ευδαιμονία, αυτά αλλάζουν και η διακόρευση της ελληνικής κοινωνίας έρχεται με την κομματική στελέχωση των υπηρεσιών και με την χειραγώγηση του πολιτισμού. Όσοι αναδεικνύονται αφενός διακρίνονται για το κοινωνικό και αριστερό προφίλ-τους και αφετέρου θέτουν αυτό το προφίλ στην υπηρεσία του μηχανισμού που τους ανέδειξε.
            Φυσικά ο Καπάνταης είναι το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα λογοτέχνη (ο Θεός να τον κάνει), ο οποίος εκμεταλλεύεται το σύστημα για να καταξιωθεί, αν και η αξία-του είναι μηδαμινή, ανούσια και σαφώς ανίκανη να παρακολουθήσει τις εξελίξεις στην τέχνη, μένοντας σε ένα είδος ρηχού πατριωτισμού και παρωχημένων λαϊκίστικων θεμάτων. Ο Καπάνταης είναι το αποκορύφωμα της αναξιοκρατίας, η οποία δεν κλονίζεται σχεδόν καθόλου μέσα στην κρατική γραναζομηχανή, αλλά τελικά δεν πετυχαίνει αυτό που σε άλλες περιπτώσεις πετύχαινε: την επιβολή διά της προπαγάνδας και της φαλκίδευσης ενός στελέχους ως ποιοτικού και δεινού λογοτέχνη.
            Η σύνθεση του έργου μοιράζεται ανάμεσα σε ποικίλα έγγραφα και άλλα παραχαραγμένα εν πολλοίς κείμενα και στην αφήγηση, ένα είδος εσωτερικού μονολόγου, του ίδιου του Καπάνταη, ο οποίος έχει πείσει τον εαυτό-του ότι είναι μεγάλος δημιουργός και προσπαθεί, μάταια όπως αποδεικνύεται, να υποβάλει την ίδια ιδέα στην οικογένειά-του και στο ελληνικό κοινό. Η αντίφαση μεταξύ γεγονότων και λόγων είναι το κομβικό σημείο, το οποίο κάνει όλο αυτό το ιδεολόγημα να εκραγεί. Αν ο συγγραφέας προσπαθεί να επιβληθεί με δημόσιες σχέσεις και επεξεργαζόμενος ένα δημοφιλές προφίλ, ενώ το έργο-του δεν αξίζει, γρήγορα το οικοδόμημά-του θα καταρρεύσει. Ο πολιτισμός εν τέλει έχει ακόμα εκείνες τις εσωτερικές αντιστάσεις που δυσκολεύουν το έργο της εξουσίας, που ανθίστανται στον εκμαυλισμό-του και έτσι αργά ή γρήγορα το κόσκινο του χρόνου, των καταστάσεων και των αναγνωστών θα ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι. Μακάρι!
[Το υλικό των φωτογραφιών αντλήθηκε από: thesecretrealtruth.blogspot.com, citypress-gr.blogspot.com, www.levontravel_am, www.bletsas.gr, filonohpontou.wordpress.com και dimartblog.wordpress.com]
Καλό μήνα
Πατριάρχης Φώτιος

12 comments:

Pellegrina said...

α) εκτος βιβλίου: Ομως εγω εχω τη γνωμη , για την Ελλάδα, οτι, αν η δεκαετία του 80 χρησιμοποιησε τον πολιτισμό "ως οχημα αρριβισμών και προσωπικών φιλοδοξίων", ήταν γιατί αυτο ηρθε ως φυσική συνέχεια, στη νεα μεταπολιτευτική πραγματικότητα, της παλιάς ελληνικής συνθηκης, κατα την οποία ο πολιτισμός ειχε ως οχημα τις πολιτικές πεποιθησεις και τη στράτευση, και ισως μαλιστα και με ειλικρίνεια (δηλ. πιστευαν σε αυτό)

β) επι του βιβλίου: αν πραγματι καταληγει οπως λες (δηλ.οτι στο τελος ο αρριβισμός δεν θα σταθει), πολυ αισιοδοξο ειναι!

Λύσιππος said...

Δυστυχώς οι φούσκες ζούν και βασιλεύουν και...μεταλλάσονται.Μόνη ελπίδα ο μέγας κριτής χρόνος όπως λες.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina και Λύσιππε,
δεν αμφιβάλλω ότι οι δημόσιες σχέσεις, η διαφήμιση, οι γνωριμίες, τα κονέ με τα ΜΜΕ, δεν ξέρω ίσως κι η πολιτική κ.ο.κ.
εξακολουθούν να ανεβάζουν φελλούς και φελλές.
Βλέπω λ.χ. ποιους συγγραφείς προβάλλουν ενίοτε τα κανάλια εν όψει της κυκλοφορίας του νέου-τους βιβλίου. Κι αναρωτιέμαι ο αφελής γιατί αυτόν τον λογοτέχνη και πόσο καλό είναι το βιβλίο που μου τον μοστράρανε στις ειδήσεις ως πολιτιστική είδηση.

Αλλά ελπίζω στο κόσκινο του χρόνου και στην ψηφορορία της πολιτείας των γραμμάτων. Εκεί οι φελλοί μπαίνουν στην ανακύκλωση και όλα βρίσκουν τη θέση-τους στο πάνθεον των καλών, των κακών και των μέτριων.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Δεν υπαρχει "κόσκινο του χρόνου". υπάρχουν μονο οι κοινωνίες, που σε καθε εποχη 'αναγνωρίζουν" τα εργα και τους συγγραφείς που χρειάζονται, που τους ταιριάζουν, που "τους εκφράζουν", ή που απλά πουλάνε.
(τι "κόσκινο του χρονου" δηλαδής πιστευετε στη μεταφυσική επικράτηση του αντικειμενικα "αξιου'; (και πιο ειναι αυτό;)
Ειδικά για την Ελλάδα, το μονο κόσκινο που υπάρχει είναι τρυπιο από τη μία πλευρά (ο,τι περνάει φευγει και χάνεται, οσο "γερό" (καλό) κι αν ειναι) και βουλωμένο εντελώς απο την άλλη: ο,τι εχει κολλησει εκεί δεν φευγει π ο τ ε

Pellegrina said...

δηλαδης=δηλαδη

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
όχι.
Φυσικά και δεν πιστεύω στη "μεταφυσική επικράτηση του αντικειμενικά άξιου".
Πιστεύω σ' αυτό που λες κι εσύ: κάθε κοινωνία και κάθε εποχή επιλέγει αυτό που την εκφράζει.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Ωραια. Αλλα και η κοινωνια ειναι κι αυτη, αν οχι μεταφυσική, πάντως μια αφηρημενη γενικη εννοια. Ποιοι επιλέγουν; Και δεν εννοω τους κριτικους αλλα το κοινό, τη συνολικη δυναμικη της κοινωνιας;
Για την Ελλδα: αν διάβαζαν αυτοι που δεν διαβαζουν ποτέ, τι θα επέλεγαν; Ειμαστε σιγουροι οτι οσοι δεν διαβαζουν ποτε λογοτεχνία ειναι στον πάτο της μόρφωσης, της εξυπνάδας και των ιδεών; Πώς το ξέρουμε;
Αρα καθε εποχη και καθε κοινωνια επιλεγει τους συγγραφεις και τα εργα που εκφραζουν ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΖΟΥΝ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
φυσικά η ιστορία γράφεται από τους νικητές, δηλαδή η ιστορία της λογοτεχνίας από αυτούς που διαβάζουν και μελετούν.

Ανοίξαμε ένα μεγάλο θέμα:
ποιος θα μείνει στην ιστορία των γραμμάτων και ποιος το καθορίζει αυτό;

Ως προς το πρώτο, ο καθένας κάνει προσωπικές εκτιμήσεις και ανάλογα με την παιδεία-του και την πανοραμική-του ματιά πέφτει μέσα ή έξω.

Ως προς το δεύτερο, κάποια στιγμή έρχεται ένας ή περισσότεροι μελετητές, αξιοποιούν τις κριτικές, τα ιστολόγια, τις σοβαρές προσεγγίσεις και γράφουν μια (όχι τελεσίδικη) ιστορία της λογοτεχνίας.
Εκεί, πάντα υποκειμενικά αλλά πιο επίσημα, πάντα παροδικά αλλά πλέον πιο μόνιμα, εναποτίθεται το στάρι και πετάγεται η ήρα.
Όλα τα υπόλοιπα είναι εκτιμήσεις και ζυμώσεις που οδηγούν σε μια τέτοια καταστάλαξη. Κι από εκεί και πέρα πάλι νέες εκτιμήσεις και ζυμώσεις για να φτάσει κάποιος άλλος σε μια νέα παγίωση.
Πατριάρχης Φώτιος

NYT Review of Books said...

Ενδιαφέρουσα συζήτηση!

Πιστεύω ότι ασφαλώς οι αντιλήψεις και οι ανάγκες μιας κοινωνίας αντικατοπτρίζονται σε ό,τι θεωρείται κάθε φορά ως καλό ή επιτυχημένο λογοτεχικό έργο -τουλάχιστον με κριτήριο τις πωλήσεις και την αναγνωσιμότητα.

Από την άλλη, υπάρχει και το κόσκινο του χρόνου, που λέει ο Πατριάρχης, ή ακόμη και το κόσκινο των μελετητών και κριτικών. Αυτά αναδεικνύουν νομίζω τις διαχρονικές αξίες.

Τι θα διάβαζαν αυτοί που δεν διαβάζουν; Έχουμε μεγαλύτερο δείγμα για να το υποθέσουμε, δεδομένου ότι σε παγκόσμια ή τουλάχιστον πανευρωπαϊκή κλίμακα έχει αυξηθεί αλματωδώς ο αριθμός αυτών που διαβάζουν. Επομένως, η αποτύπωση των προτιμήσεων του μεγάλου κοινού είναι πιο προβλέψιμη.

Αν σκεφτούμε ότι, στα μέσα του 19ου αιώνα π.χ., στην τσαρική Ρωσία επί πληθυσμού 60.000.000 περίπου εκατομμυρίων οι μαθητές λυκείου ήταν περίπου 2.000, μπορούμε βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Η Pellegrina, ως συνήθως,
με έβαλε σε σκέψεις.
Γενικά πιστεύω πως ο Κοτζιάς επιβιώνει και όχι ο Καπάνταης,
ακόμα και αν στις μέρες μας βλέπουμε μέτριους ή κακούς συγγραφείς να ξεχωρίζουν.

Από τη μία πιστεύω ότι η απόσταση του χρόνου και η απομάκρυνση από φιλίες, ίματζ κ.ο.κ. λειτουργεί υπέρ της αξίας,
αλλά από την άλλη,
επειδή η αξία είναι ιδεολογικά προσδιορίσιμη,
δεν ξέρω καθόλου αν αυτό που θεωρώ εγώ κλασικό και διαχρονικό,
θα φαίνεται το ίδιο μετά σαράντα χρόνια.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Ξαναδιαβάζοντας το ποστ:
"επιβληθεί με δημόσιες σχέσεις και Αν ο συγγραφέας προσπαθεί να επιβληθεί με δημόσιες σχέσεις και επεξεργαζόμενος ένα δημοφιλές προφίλ, ενώ το έργο-του δεν αξίζει, γρήγορα το οικοδόμημά-του θα καταρρεύσει."
Ο Κοτζιάς παιρνει μια ακραία, απο ο,τι κατάλαβα, περίπτωση-και νομιζω καλά κάνει επί του προκειμένου,για να προβάλει το θέμα.
Ομως στη ζωή ειναι πιο πολυπλοκα τα πραγματα: οι συγγραφεις -και βεβαια οχι μόνο αυτοι-, επιβάλλονται με δημόσιες σχέσεις και επεξεργαζόμενοι δημοφιλή προφίλ, ενώ ομως ταυτόχρπνα το έργο τους α ξ ι ζ ε ι πραγματικα. Πολύ ή λίγο, αλλά ε χ ο υ ν οντως ταλέντο και ικανότητες, δεν ειναι για πέταμα.
Το συστημα απαιτεί και απο τον άξιο να κάνει τα παραπάνω, κι όποιος τα κάνει υποστηρίζεται.
Πάει μακριά η (θεωρητική) ανάλυση, του γ ι α τ ί το συστημα λειτουργει ετσι. Ειναι ολη η Ελλάδα έτσι. Και οι άξιοι μπάινουν σε δίλημμα, γιατι ειναι και ανθρωποι με προσωπική (με την ευρυτερη εννοια)ζωή: συχνά, αυτό που απλώς θέλουν ειναι να ζουν ευτυχισμένοι. Οπότε, εκείνοι για τους οποίους η ευτυχία εχει μικρή σχεση με την ¨"αναγνώριση" (ακομα και για λογους αντικειμενικούς, πχ ειναι πολύ πλούσιοι),μένουν απέξω. με τη θέλησή τους. η ειρωνία ειναι, οτι ως περιεχόμενο το εργο εκείνων που δεν εξαρτούν την ευτυχία τους απο την αναγνώριση θα ειχε περισσοτερες πιθανότητες να ξεκολλήσει απο την ελληνική μιζέρια και επαναληψη.. Για λογους οχι ταλέντου (μονο) , αλλα προσωπικοτητας και ψυχολογίας.

Τελος, υποθετω οτι και εκτός Ελλάδας οι συγγραφεις επιδιώκουν τις δημόσιες σχέσεις. Δεν ειναι ελληνικό φαινόμενο αυτό, κάθε άλλο. Εκείνο όμως που νομιζω οτι συμβάινει στην Ελλάδα (και δειχνει το βιβλίο) ειναι η εμπλοκή του "κράτους" (καθότι ειμαστε, πανω απο ολα, σοσιαλιστές)
Επίσης, ενα αλλο πραγμα που συμβαινει στην Ελλα΄δα, ειναι οτι δεν εχει ¨κανόνες παιχνιδιού" Οι εμπλεκόμενοι δεν εχουν σχεδιο, πρόγραμμα, και δεν ξερουν ακριβώς τι θέλουν. Αν ζούσα πχ στην Αμερική και μου έλεγαν "για να γινεις γνωστή υγγραφέας" πρέπει να κανεις αυτο και αυτο, (τούμπες, να γραψεις ενα εκατομμυριο φορές "ειμαι καλό παιδί" κλπ) και το "αυτο κι αυτό" να ι σ χ υ ε ι, ανεξάρτητα απο το πο ι ο ς το λέει, θα ειχα κανόνες να επιλέξω. Στην Ελλα΄δα δεν προσφέροντια κανόνες (δεν υπάρχουν), ενω΄καθε ..παρέα λέει και τα δικά της, αντιθετα από την άλλη. Στην Ελλάδα πρέπει α) να καταλαβαίνεις διαρκώς υπονοούμενα, -πράγμα που αναγεται πολύ βαθιά, ισως και φροϋδικά, στην ανατροφή- και β) να πρέπει να ενταχθείς σε μια "παρέα.
Αυτο στενευει πολύ,, τον κύκλο των ανθρωπων που ειναι πρόθυμαοι να ζησουν ετσι (υπάρχουν παρα πολλοί άνθρωποι που ΔΕΝ ζουν ετσι) και μοιραία οι άξιοι συγγραφεις πρέπει να βρεθούν μόνο απο "τον κύκλο μας" (οικογένεια, εργαζόμενοι στα γραφεια μας, μαζευόμενοι στα στέκια και τα θρυλικά "υπόγεια" κλπ), γιατι αυτοί μόνο καταλαβάινουν τη σιβυλλική 'γλώσσα' μας.

Αυτά θα ηταν πιο ενδιαφερουσα μυθιστορεηματικη διαπραγμάτευση και από του Κοτζιά, νομιζω!

Anonymous said...

Βρε, βρε τον Κοτζιά... βρε τους Κοτζιάδες...