Monday, March 28, 2011

Τάσεις ανά χώρα στο αστυνομικό μυθιστόρημα

         Η γεωγραφία του αστυνομικού είδους παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς μπορεί κανείς να δει πώς το βασικό σχήμα: έγκλημα-εξιχνίαση μπορεί να παραλλαχθεί σε άπειρες ομαδοποιήσεις ανάλογα με την κουλτούρα κάθε χώρας-γλώσσας και φυσικά ανάλογα με τις συγγένειες των συγγραφέων και τις επιρροές-τους. Χρήσιμος οδηγός για ό,τι θα ακολουθήσει είναι ο ιστότοπος http://www.dartmouth.edu/~gjdemko.
Η αστυνομική λογοτεχνία γεννήθηκε στην Αγγλία του 19ου αιώνα, ενός αιώνα όπου η επιστήμη έδινε την εντύπωση ότι μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα του ανθρώπου, ο θετικισμός γνώριζε μεγάλες δόξες και ο ρομαντισμός υποχωρούσε μπροστά στην επέλαση του ρεαλισμού. Έτσι, το αστυνομικό αίνιγμα προέτασσε την αντίληψη ότι κάθε πρόβλημα έχει μια λύση, στην οποία ο ανθρώπινος νους μπορεί να φτάσει, αν συνδυάσει επαγωγικά τις ενδείξεις και συνθέσει μια ολοκληρωμένη, συνεπή και αρραγή θεωρία.
            Στην Αγγλία, λοιπόν, πρωτοεμφανίστηκε η τάση που θέλει το αστυνομικό έργο ως έναν καλοστημένο γρίφο, που ξεκινά με την ανακάλυψη του πτώματος και συνεχίζει αναδρομικά με τη συγκέντρωση και εξερεύνηση των ενδείξεων, που συχνά οδηγούν παραπλανητικά σε μερικούς υπόπτους και απότομα, με ένα χτύπημα-καράτε του ευφυούς ντετέκτιβ, αποκαλύπτεται ο (συχνά πέραν πάσης υποψίας) ένοχος. Η Άγκαθα Κρίστι και ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ (Σκοτσέζος στην καταγωγή) έφτιαξαν τους πρώτους αναγνωρισμένους παγκοσμίους “σήριαλ ντετέκτιβ”, οι οποίοι αναδεικνύονται σε σταθερές φιγούρες στα έργα-τους, με πάγια χαρακτηριστικά και δεδηλωμένες τακτικές.
            Αγγλοσαξονική με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι η αμερικάνικη και η σκοτσέζικη γραμμή. Στην Αμερική αναπτύχθηκε το noir μυθιστόρημα, όπου ο ντετέκτιβ δεν είναι άμεμπτος, πίνει και ζει με τον υπόκοσμο, έχει πάθη και συγχρωτίζεται ωραίες, μοιραίες γυναίκες, μπλέκεται στα σκατά της κοινωνίας, αλλά καταφέρνει να φέρει σε πέρας την αποστολή-του από στυγνό επαγγελματισμό. Ο Ντάσελ Χάμετ και ο Ρέιμοντ Τσάντλερ, αλλά και ο νεότερός-τους Τζέιμς Έλροι, είναι οι πιο γνωστοί εκπρόσωποι της αμερικάνικης σχολής που διαμορφώνει το ρεαλιστικό σκηνικό-της όχι τόσο στο νομοτελειακό αφηγηματικό γίγνεσθαι αλλά στον κοινωνικοπολιτικό περίγυρο. Στο σκοτσέζικο παρακλάδι έχουμε σκληρούς άνδρες αλά Αμερική, γοτθική ατμόσφαιρα, παράξενες ιστορίες και μια ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ. Ο πιο γνωστός συγγραφέας του είδους είναι αναμφίβολα ο Ίαν Ράνκιν.
            Στη Γαλλία αρχίζουν να διαμορφώνονται αστυνομικά έργα που πατάνε στο κοινωνικό και στο πολιτικό με όρους κοινωνικά ευαισθητοποιημένης και πολιτικά ώριμης σκέψης. Βέβαια το μεγάλο όνομα του χώρου, ο Ζορζ Σιμενόν, εστιάζει περισσότερο σε μια ψυχολογικού τύπου αφήγηση γύρω από τον αστυνόμο Μαιγκρέ. Οι γάλλοι συγγραφείς παρότι χρησιμοποιούν πολλάκις τη noir συνταγή, την πολιτικοποιούν και την ιστορικοποιούν σε ένα κλίμα επαναστάσεων, αριστερών κινημάτων και νεανικών ταραχών. Ο Μορίς Ατιά και άλλοι παρόμοιοι συγγραφείς μοιράζουν τις ιστορίες ανάμεσα στην ατομική και στη συλλογική οπτική γωνία, όπου το ιδιωτικό εμπλέκεται με το πολιτικό, το ψυχολογικό κίνητρο συνυφαίνεται με το ευρύτερα κοινωνικό.
            Με την Γαλλία κατεβήκαμε στα μεσογειακά δεδομένα, σε μια ευρύτερη διαπολιτισμική ζώνη όπου το πολιτικό συνδέεται με το οικογενειακό και η παραδοσιακή δομή διαγκωνίζεται με τον εκσυγχρονισμό.
            Οι Ιταλοί εισήγαγαν τα gialli μυθιστορήματα από τον αγγλοσαξονικό κόσμο αλλά σταδιακά ανέπτυξαν τη δική-τους αστυνομική κουλτούρα. Αφενός έγραψαν έργα στην κλασική αστυνομική δομή της διαλεύκανσης ενός εγκλήματος, στο οποίο οι καλοί του είδους στιγμάτισαν τη διαφθορά και τον ρόλο της μαφίας, όπως ο Αντρέα Καμιλέρι. Αφετέρου, σχημάτισαν μια γραμμή αντι-αστυνομικών ή μεταμοντέρων έργων, όπου η εξιχνίαση ενός μυστηρίου είναι απλώς η αφορμή για άλλου είδους αναλύσεις (Ουμπέρτο Έκο, Leonardo Sciascia).
Η Ισπανία συνεχίζει τη μεσογειακή παράδοση με πολλούς αριστερούς συγγραφείς και άλλους που γαλουχήθηκαν από τον αντιδιδακτορικό αγώνα. Ξεκίνησε κι αυτή με το hard-boiled είδος να ανθεί κατ’ επίδραση της Αμερικής, αλλά συνέχισε με εγχώρια παραγωγή, όπου είναι ορατές οι νεορεαλιστικές επιρροές των Ιταλών και οι πολιτικές θέσεις των Γάλλων. Ο Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν, ο Εδουάρδο Μεντόθα κ.ο.κ. μίλησαν πολιτικά, ενώ δεν έλειψαν οι σκοτεινές ιστορίες, όπου η αμφισημία των εκδοχών δεν φέρνει πάντα το καλό να θριαμβεύει.
Πριν συνεχίσουμε το μεσογειακό δρόμο, κάνουμε μια γλωσσική γέφυρα-σύνδεση με τη Λατινική Αμερική, για να δούμε την υπόλοιπη ισπανόφωνη αστυνομική λογοτεχνία. Ξεχωρίζει η μεξικάνικη εκδοχή που εκλατινίζει το αμερικάνικο είδος και μιλάει για τη διαφθορά, το αμερικάνικο όνειρο με τους πολυδαίδαλους αργούς ρυθμούς της χώρας, τον (αυτο)σαρκασμό (Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ). Στην Αργεντινή άνθισε το hard-boiled μυθιστόρημα, ενώ γενικότερα η αστυνομική λογοτεχνία προβάλλει την παθογένεια της χώρας και τα οικονομικά-της προβλήματα δίπλα στην ντόπια ηθική και κουλτούρα. Αξιόλογη παράδοση στην αστυνομική λογοτεχνία αναπτύσσει και η Κούβα.
Επιστρέφουμε στη Μεσόγειο με την Τουρκία που είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση, γιατί εντάσσεται στο μεσογειακό τόξο και εμφανίζει χαρακτηριστικά της αναπτυσσόμενης χώρας, καθώς κινείται σε δύο επίπεδα: το ταχύτατα εκδυτικισμένο και στο αργό ανατολίζον. Έτσι, το αστυνομικό μυθιστόρημα αφορά κυρίως την πρόοδο της μεσοαστικής και μεγαλοαστικής τάξης η οποία ωστόσο κερδίζει εύκολα, γρήγορα όσο και παράνομα (π.χ. Αχμέτ Ουμίτ, Τζελίλ Οκέρ).
Η Ελλάδα που ολοκληρώνει το μεσογειακό μπλοκ ακολούθησε για πολύ τη μοναχική πορεία του Γιάννη Μαρή, με τον υπόκοσμο και τον κόσμο του Κολωνακίου της δεκαετίας του ’60 και του ’70, πριν περάσει στο σύγχρονο μπαμ των τελευταίων δεκαετιών. Σ’ αυτά τα πλαίσια το αστυνομικό είδος τείνει να υποκαταστήσει το κοινωνικό, καθώς η αστυνομική πλοκή είναι η συσκευασία μέσα στην οποία ο αναγνώστης βλέπει την ελληνική κοινωνία και τον νεοπλουτισμό-της, τη διαφθορά των αρχών και των ΜΜΕ, το αδιάκοπο κυνήγι του πλούτου και τις αντικαθεστωτικές απηχήσεις της χούντας. Αυτός είναι ο κόσμος του Πέτρου Μάρκαρη και άλλων συγγραφέων που καλλιεργούν με συνέπεια το είδος στην Ελλάδα.
Πηδάμε στον βορρά και στο σκανδιναβικό μέτωπο, όπου πρωτεύουσα θέση έχει η Σουηδία. Εκεί η ματιά στο κοινωνικό πλαίσιο πίσω από τα εγκλήματα είναι ορατή, αφού η πολυπολιτισμική κοινωνία περνάει φάσεις έντασης, ενώ η δομή των έργων είναι συνήθως μελετημένη και προσεκτικά διαρθρωμένη. Ο Χένινγκ Μανκέλ, ο Στιγκ Λάρσον κ.ο.κ. είναι οι πιο γνωστοί στην Ελλάδα. Η Νορβηγία έχει να επιδείξει τον σκληρό ντετέκτιβ του Γκούναρ Στόλεσεν, η Δανία τον Πέτερ Χόε, ενώ δυναμικά κινείται και η ισλανδική γραφή με χαρακτηριστικό όνομα τον Arnaldur Indridason. Οι μακριές νύχτες της Σκανδιναβίας ευνοούν τις μακρές αφηγήσεις, τον σκληρό κόσμο της νύχτας και τον ενεργό ρόλο της αστυνομίας στην κοινωνική ζωή. Ο τρόπος γραφής είναι εν μέρει κινηματογραφικός, ενώ μέσα στην πλοκή αναφύονται και οι ανθρώπινες σχέσεις. Ο ψυχρός στωικισμός συνδέεται με τη μεθοδικότητα, η σταδιακή συλλογή ενδείξεων με την συνθετική ικανότητα του συγγραφέα, ο καφές συνοδεύει τις σκέψεις του αστυνόμου, που ψάχνει ίχνη και μαρτυρίες τόσο μαζί με άλλους όσο και μόνος.
Συναφής σε πλαίσια και τάσεις είναι η γερμανόφωνη αστυνομική μυθιστοριογραφία: ο ελβετός Φρίντριχ Ντύρενματ με τις έξυπνες και φιλοσοφικές-του ιδέες, ο τουρκικής καταγωγής Γιακόμπ Αρζούνι με τις πολυπολιτισμικές-του ιστορίες, όπως και άλλοι συγγραφείς εστιάζουν στις προσπάθειες της αστυνομίας, στην αναζήτηση της δικαιοσύνης, στη σύνδεση παρόντος και παρελθόντος στο μεταπολεμικό κλίμα, σε αντιηρωικές φιγούρες και στην γερμανική κοινωνία που συνεχώς επανευρίσκει τον εαυτό-της.
Οι τάσεις του σύγχρονου αστυνομικού μυθιστορήματος δείχνουν την πορεία της κοινωνίας, την παγκοσμιοποίηση του εγκλήματος, την αναζήτηση της γενικότερης παθογένειας, την προσπάθεια του ατόμου να βρει τον εαυτό-του σε ένα κλίμα αλλαγών, τις οποίες συχνά δεν μπορεί να ελέγξει. Κάθε λογοτεχνία στηρίζει την αυτοπραγμάτωσή-της στο νέο αστυνομικό είδος που ναι μεν διατηρεί την ορθόδοξη γραμμή της διαλεύκανσης, άλλο λιγότερο κι άλλο περισσότερο, αλλά την εμπλουτίζει (συχνά αλλοιώνοντάς-την) με κοινωνικοπολιτικές, φιλοσοφικές, ψυχολογικές αναζητήσεις.
Πατριάρχης Φώτιος

Friday, March 25, 2011

“Ληξιπρόθεσμα δάνεια” του Πέτρου Μάρκαρη

Η Ελλάδα έχει δημιουργήσει σχολή στο αστυνομικό μυθιστόρημα; Αν ναι, τότε ο Μάρκαρης είναι ένα λαμπρό δείγμα-της.

Ελληνικός καφές με καϊμάκι:
Πέτρος Μάρκαρης
“Ληξιπρόθεσμα δάνεια”
εκδόσεις Γαβριηλίδης
2010

Ο Πέτρος Μάρκαρης κινείται –και ίσως από κάποιους θα μπορούσε να κατηγορηθεί γι’ αυτό– στο πεδίο «λογοτεχνία-ρεπορτάζ» [1]. Έτσι, μετά τον «Βασικό Μέτοχο» προ τετραετίας, με θέμα τη διαπλοκή των ΜΜΕ και ελληνικής οικονομικής και πολιτικής ελίτ, … επιστρέφει τώρα με το πρώτο μέρος μιας «Τριλογίας της κρίσεως» [2]. Το νέο-του βιβλίο είναι απότοκος της οικονομικής και πολιτισμικής κρίσης και προεξαγγέλλεται ως η εμπροσθοφυλακή μιας γενικότερης ανάλυσης της …ελληνικής περίπτωσης.
Γι’ αυτό τα Ληξιπρόθεσμα δάνεια είναι ένα πολιτικό μυθιστόρημα αστυνομικής πλοκής που διαδραματίζεται στη σημερινή εποχή των μέτρων της τρόικας [3]. Και λέγοντας πολιτικό εννοούμε όχι απλώς την ανακάλυψη του δράστη αλλά την επισήμανση των αιτιών της κρίσης, αιτιών που είναι σίγουρα πολιτικοκοινωνικά. Στην ουσία το έγκλημα γίνεται αφορμή για την περιγραφή του χαρακτήρα της κοινωνίας μέσα στην οποία εμφανίζεται [4], η αστυνομική πλοκή αφορά το φαίνεσθαι μιας βαθύτερης διερεύνησης της γενικότερης παθογένειας. Ο ίδιος ο Μάρκαρης σε παρουσίαση του βιβλίου ομολογεί ότι ένας από τους λόγους που κατέληξε, ύστερα από διάφορες διαδρομές, στο αστυνομικό μυθιστόρημα είναι επειδή το θεωρεί το καλύτερο αφηγηματικό όχημα για να αγγίξει ένας συγγραφέας στις μέρες μας κοινωνικοπολιτικά θέματα [5].
Σε αντίθεση με άλλους συγγραφείς οι οποίοι φοβούνται την αφηγηματική ύλη που είναι ακόμη νωπή, αδούλευτη, δέσμια των απλοϊκών αναλύσεων και των παραναγνώσεών της [6], ο Κωνσταντινουπολίτης πεζογράφος ακούει τον σφυγμό της κοινωνίας και της πόλης όπου ζει και κινείται κι ο ίδιος [7]. Το μυθιστόρημα του Μάρκαρη αναπαράγει πολλές από τις πρόσφατες κοινωνικές εμπειρίες. Διαδηλώσεις, πορείες, περιγραφή μιας πόλης που κάθε τόσο παθαίνει κυκλοφοριακά εμφράγματα, αναπαράσταση μιας κοινωνίας που έγινε βουλιμική και έβαλε σε λειτουργία οικονομικούς μηχανισμούς που δεν μπορεί να ελέγξει [8]. Mε τη συνηθισμένη του απλότητα ο Μάρκαρης δίνει το περίγραμμα της σημερινής ελληνικής κοινωνίας: το κακό είναι ορατό, όμως όσο κι αν είναι ορατό δεν μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε είτε γιατί είμαστε αδύναμοι είτε γιατί δεν ξέρουμε γιατί αυτό το κακό είναι «κακό» αφού μέχρι προχθές ήταν η ίδια η ενσάρκωση της κοινωνικής επιτυχίας, του καλού [9].
Ο αστυνόμος Χαρίτος, και σ’ αυτό το βιβλίο είναι αποδέκτης όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων, έτσι όπως τις συναντά ο καθένας στην προσωπική και την κοινωνική του ζωή. Γίνεται δέκτης τόσο του κλίματος και του ύφους των αστήρικτων απόψεων του καφενείου, έρχεται όμως αντιμέτωπος και με τη «διαφορετική» ορθολογική άποψη, τη συνήθως μειοψηφική – ίσως γιατί είναι ψύχραιμη και καθόλου βροντερή [10]. Η ίδια η ιστορία είναι ο ένας δίσκος στην πλάστιγγα, ο άλλος είναι το ξανακοίταγμα των κοινωνικών παραμέτρων μιας πολυδαίδαλης κρίσης. Κι αν κάτι σε παρασύρει στην ανάγνωση της λογοτεχνίας του Μάρκαρη είναι ακριβώς ότι η περιήγηση στην πραγματικότητα γίνεται με την αβίαστη άνεση της τυχαίας και απρόβλεπτης συνάντησης. Οπως και η αποκάλυψη της αλήθειας [11]. Από την οικονομική ύφεση έως τον ρόλο των διεθνών οίκων αξιολόγησης κι από τα ΜΜΕ μέχρι το ντόπινγκ στον αθλητισμό και τους μετανάστες, ο Μάρκαρης μιλάει με καθαρό λόγο για τις παθογένειες που προκάλεσαν τη σημερινή κρίση [12].
 Ας δούμε όμως την υπόθεση: Ένας πρώην τραπεζίτης βρίσκεται αποκεφαλισμένος και ταυτόχρονα αφίσες γεμίζουν την πόλη που προτρέπουν τους πολίτες να μην πληρώνουν τις οφειλές τους στις τράπεζες. Οι αποκεφαλισμοί θα συνεχιστούν και σειρά θα πάρει ο Ρίτσαρντ Ρόμπινσον, διοικητής της First Βritish Βank, μετά ο Ολλανδός Χένρικ ντε Μορ, στέλεχος του οίκου αξιολόγησης Γουόλας και Τσένι, και στο τέλος ο Κυριάκος Φαναριώτης, ιδιοκτήτης της Cash Flow- Εισπρακτικές Επιχειρήσεις. Οι φόνοι γίνονται με ένα σπαθί που θυμίζει μονομάχους άλλων εποχών και τα θύματα έχουν κοινό παρονομαστή το τραπεζικό χρήμα. Ο Κώστας Χαρίτος, ένας αστυνομικός ρουτίνας, μικροαστός κάτοικος του Παγκρατίου, θα πρέπει να κινηθεί ανάμεσα στις εσωτερικές διαμάχες Αστυνομίας, Αντιτρομοκρατικής και υπουργείου, να χρησιμοποιήσει την τυπική έρευνα, το μάζεμα των στοιχείων πετραδάκι πετραδάκι, να μάθει για τα hedge funds και το πώς λειτουργεί το τραπεζικό χρήμα, να συναντήσει ειδικούς αλλά και κοινούς ανθρώπους που σχολιάζουν την περικοπή μισθών και συντάξεων, να συνομιλήσει με οργισμένους μάρτυρες που κατακρίνουν την κυβερνητική διαφθορά, να οδηγήσει τη σακαράκα του μπλοκαρισμένος από απεργούς διαδηλωτές μέσα από δρόμους γεμάτους πτωχευμένα μαγαζιά. Όλοι θύματα αλλά και χορευτές μιας γκρίζας πραγματικότητας που, αντί να τους τινάζει ψηλά, τους βυθίζει κάτω από τη γη [13].
            Ένας βασικός λόγος χάρη στον οποίο αρέσει ο Μάρκαρης είναι ο Χαρίτος, ο οποίος φέρνει στον σύγχρονο απλό Έλληνα με τα κουσούρια και τα πλεονεκτήματά-του. Χρησιμοποιεί αγοραίο λεξιλόγιο…, η γυναίκα του, η Αδριανή, είναι νοικοκυρά, μαγειρεύει καλά, κυρίως μικρασιάτικα φαγητά (γεμιστά και ιμάμ), και όλη μέρα στήνεται μπροστά στην τηλεόραση· στη βιβλιοθήκη της έχει βιβλία Άρλεκιν και Βίπερ Νόρα. Για να μην ξοδεύει χρήματα, ίσως και από έλλειψη καλλιέργειας, ο Χαρίτος αποφεύγει να βγαίνει έξω για ψυχαγωγία. Αν και σπιτόγατος, δεν βλέπει τηλεόραση, είναι όμως μανιώδης λάτρης των λεξικών... Η σχέση του με την Αδριανή δεν είναι ιδανική. Αποτελούν ένα μικροαστικό ζευγάρι με όλα τα αρνητικά του είδους. Γκρινιάζουν, συγκρούονται, κι εκείνη, όταν επιθυμεί να της χαρίσει κάτι, τον καλοπιάνει ή τον προκαλεί ερωτικά [14]. Ο Χαρίτος σχολιάζει με καυστικό χιούμορ όσα συμβαίνουν και σαν ένας ιδιότυπος εκπρόσωπος τύπος του κοινού, που εξιχνιάζει κοινωνικά εγκλήματα δικαιώνοντας το λαό [15].
            Ως προς τις τεχνικές του μυθιστορήματος, η αφήγηση σε παρασύρει [16], αφού επιτυγχάνει έναν αξιοθαύμαστο, διαρκώς επιταχυνόμενο, ιλιγγιώδη ρυθμό [17] και η πλοκή είναι σφιχτή [18], όπου κάθε κεφάλαιο έχει την αυτοτέλειά του –σαν επεισόδιο μιας σειράς–, με αμείωτο το σασπένς σε όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης, με νέους, θαυμάσια δουλεμένους χαρακτήρες [19]. Η τεχνική των πολλαπλών οπτικών [20] ρίχνει το βάρος-της σε διαφορετικές πτυχές της πραγματικότητας, ενώ το καλής ποιότητας χιούμορ [21] ελαφραίνει όπου χρειάζεται την όλη ατμόσφαιρα.
            Το δυσκολότερο όμως επίτευγμα είναι ότι η λύση του αινίγματος των στυγερών δολοφονιών δεν προκύπτει εξωτερικά. . . Αλλ’ αντιθέτως απορρέει μέσω μιας αναπάντεχης τροπής της πλοκής, ως προϊόν, ως παράγωγο, ως γέννημα των στρεβλών κοινωνικών συνθηκών μέσα στις οποίες κινούμαστε, προκύπτει ως αναγκαία πράξη θυτών που υπήρξαν ταυτόχρονα θύματα και που επιδιώκουν να αποδείξουν άγρια αλλά αποφασιστικά, το πασιφανές που κανένας δεν βλέπει: το ότι έχοντας απολέσει τα ηθικά της ερείσματα, η κοινωνία των δύο τελευταίων δεκαετιών έζησε μέσα σε συνθήκες συλλογικού ψευδαισθητικού ντόπινγκ [22]. Στην εκ των υστέρων ανασύνθεση, που, κατά κανόνα, κάνει ο αναγνώστης ενός αστυνομικού, όλα μεν δικαιολογούνται, χωρίς, όμως, και να πείθουν απόλυτα για το κίνητρο των εγκληματικών ενεργειών [23]. Και δεν πρέπει να παραγνωριστεί ότι ο Μάρκαρης γράφει απλά, κατανοητά και αναπτύσσει την ιστορία του χρησιμοποιώντας γνωστές τεχνικές παρόμοιων ιστοριών: Άνοιγμα όλης της βεντάλιας των πιθανών εκδοχών, απόσπαση της προσοχής του αναγνώστη με δευτερεύουσες πλοκές, ενδοϋπηρεσιακές ίντριγκες, ποικίλες ενδείξεις που άλλα φαίνεται να σημαίνουν στην αρχή και αλλού οδηγούν στη συνέχεια [24].
            Πρέπει να αναφέρουμε και τα αρνητικά σημεία του έργου, εφόσον πολλές περιγραφές αποσκοπούν μόνο στην απεικόνιση της Αθήνας, πολλές απλουστεύσεις είναι εμφανείς, η καταγγελία των τραπεζών δεν φτάνει σε ορατά σημεία ενοχής, αλλά μάλλον στην πορεία της αφήγησης αθωώνονται μπροστά στον φυσικό αυτουργό και τέλος ο ιθύνων νους για τον αποκεφαλισμό τεσσάρων ανθρώπων εμφανίζεται ως ένας από τους πιο συμπαθείς χαρακτήρες του βιβλίου, γεγονός που σηκώνει πολύ συζήτηση. Αυτή είναι ίσως και η μόνη πηγή δυσαρέσκειας που μας γέννησε η ανάγνωση αυτού του, κατά τ’ άλλα, απολαυστικού και μαστορικά φτιαγμένου αναγνώσματος [25]. 
            Ας κλείσουμε με μια συμβολική ματιά στο μυθιστόρημα: Το σπαθί είναι ένα αρχαϊκό φονικό όπλο, απαιτεί ιδιαίτερη δεξιότητα, μυϊκή δύναμη και μακρόχρονη εξάσκηση. Η αντίδραση απέναντι σε ό,τι πιο σύγχρονο, σ΄ αυτό το τραπεζικό σύστημα των άυλων αξιών και των hedge funds, εξακολουθεί να παραμένει πρωτόγονη, όσο αρχαϊκή μπορεί να είναι μια πράξη εκδίκησης σε έναν κόσμο που παραμένει τυφλά προσηλωμένος στη μονοδιάστατη αποτελεσματικότητα [26].

Σημειώσεις
[1] Όλγα, Σελλά, “Ο αστυνόμος Χαρίτος την ώρα της κρίσης”, The Books Journal, τεύχ. 1, Νοέμβριος 2010.
[http://www.booksjournal.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=74:2010-12-13-09-07-00&catid=40&Itemid=62]
[2] Κώστας Κατσουλάρης, “Ληξιπρόθεσμα δάνεια”, Bookpress, 9 Νοεμβρίου 2010. [http://www.bookpress.gr/diabasame/elliniki-pezografia/daneia]
[3] Ιωάννης Ν. Μπασκόζος, “Ανταρσία κατά των τραπεζών”, Το Βήμα, 10 Οκτωβρίου 2010
[http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=359715&ct=56&dt=10/10/2010]
[4] Λαμπρινή Κουζέλη, “Ληξιπρόθεσμα δάνεια από τον Πέτρο Μάρκαρη”, Το Βήμα, 1 Οκτωβρίου 2010 [http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=4&artid=357783&dt=01/10/2010]

[5] Πέτρος Μάρκαρης, “Ενας οικονομικός αγώνας κι ένας αγώνας ψυχικής αντοχής”, Ελευθεροτυπία-Βιβλιοθήκη,  9 Οκτωβρίου 2010  [http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=211087]

[6] Ιωάννης Ν. Μπασκόζος, “Ανταρσία κατά των τραπεζών”, Το Βήμα, 10 Οκτωβρίου 2010
[http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=359715&ct=56&dt=10/10/2010]
[7] Όλγα Σελλά, “Δολοφονίες σε καιρό κρίσης”, Η Καθημερινή, 16 Οκτωβρίου 2010 [http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_16/10/2010_418838]
[8] Ελισάβετ Κοτζιά, “ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΣ. Μύθος πολύ κοντά στην αλήθεια”, Η Καθημερινή, 24 Οκτωβρίου 2010 [http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_24/10/2010_419702]
[9] Τάκης Θεοδωρόπουλος, “Αποκεφαλίζοντας το χάος”, Τα Νέα, 2 Οκτωβρίου 2010
[http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4597101&enthDate=02102010]
[10] Όλγα, Σελλά, “Ο αστυνόμος Χαρίτος την ώρα της κρίσης”, The Books Journal, τεύχ. 1, Νοέμβριος 2010.
[http://www.booksjournal.net/index.php?option=com_content&view=article&id=74:2010-12-13-09-07-00&catid=40&Itemid=62]
[11] Τάκης Θεοδωρόπουλος, “Αποκεφαλίζοντας το χάος”, Τα Νέα, 2 Οκτωβρίου 2010
[http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4597101&enthDate=02102010]
[12] Δήμητρα Ρουμπούλα, “Ο αστυνόμος Χαρίτος και η Αθήνα της κρίσης”, Το Έθνος, 29 Νοεμβρίου 2010 [http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=12212&subid=2&pubid=44042950]
[13] Ιωάννης Ν. Μπασκόζος, “Ανταρσία κατά των τραπεζών”, Το Βήμα, 10 Οκτωβρίου 2010
[http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=359715&ct=56&dt=10/10/2010]
[14] Φίλιππος Φιλίππου, “ Αστυνόμος Χαρίτος, ένας μικροαστός ήρωας”, Lifo, 10 Νοεμβρίου 2010. [http://www.lifo.gr/mag/features/2386]

[15] Γιώτα Σωτηροπούλου, “Πέτρος Μάρκαρης: «O Xαρίτος είναι το alter ego μου»”, agelioforos.gr
[http://www.agelioforos.gr/default.asp?pid=7&ct=84&artid=69192#]
[16] Τάκης Θεοδωρόπουλος, “Αποκεφαλίζοντας το χάος”, Τα Νέα, 2 Οκτωβρίου 2010
[http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4597101&enthDate=02102010]
[17] Ελισάβετ Κοτζιά, “ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΣ. Μύθος πολύ κοντά στην αλήθεια”, Η Καθημερινή, 24 Οκτωβρίου 2010 [http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_24/10/2010_419702]
[18] Ιωάννης Ν. Μπασκόζος, “Ανταρσία κατά των τραπεζών”, Το Βήμα, 10 Οκτωβρίου 2010
[http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=359715&ct=56&dt=10/10/2010]
[19] Όλγα Σελλά, “Δολοφονίες σε καιρό κρίσης”, Η Καθημερινή, 16 Οκτωβρίου 2010
[http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_16/10/2010_418838
[20] Ελισάβετ Κοτζιά, “ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΣ. Μύθος πολύ κοντά στην αλήθεια”, Η Καθημερινή, 24 Οκτωβρίου 2010 [http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_24/10/2010_419702]
[21] Ευάννα Βενάρδου, “Κυνηγοί κεφαλαίου”, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία-Επτά, 7 Νοεμβρίου 2010  [http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=220345]
[22] Ελισάβετ Κοτζιά, “ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΣ. Μύθος πολύ κοντά στην αλήθεια”, Η Καθημερινή, 24 Οκτωβρίου 2010 [http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_24/10/2010_419702]
[23] Μάρη Θεοδοσοπούλου, “Ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος”, Ελευθεροτυπία-Βιβλιοθήκη, 11 Δεκεμβρίου 2010 [http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=231759]
[24] Κώστας Κατσουλάρης, “Ληξιπρόθεσμα δάνεια”, Bookpress, 9 Νοεμβρίου 2010. [http://www.bookpress.gr/diabasame/elliniki-pezografia/daneia]
[25] Κώστας Κατσουλάρης, “Ληξιπρόθεσμα δάνεια”, Bookpress, 9 Νοεμβρίου 2010. [http://www.bookpress.gr/diabasame/elliniki-pezografia/daneia]
[26] Τάκης Θεοδωρόπουλος, “Αποκεφαλίζοντας το χάος”, Τα Νέα, 2 Οκτωβρίου 2010
[http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4597101&enthDate=02102010]

Πατριάρχης Φώτιος

Tuesday, March 22, 2011

“Το ματωμένο χωράφι” του Αντρέα Καμιλέρι

Το ιταλικό αστυνομικό μυθιστόρημα έχει μια μεγαλύτερη πλειάδα θεμάτων με τα οποία μπορεί να ασχοληθεί, γιατί υπάρχει ένας βασικός εγκληματογόνος παράγοντας, η Μαφία. Συνεχίζω, λοιπόν, το αφιέρωμα στην αστυνομική λογοτεχνία με το έργο ενός γνωστού ιταλού συγγραφέα.

Cappuccino με σαντιγί:
Andrea Camileri
“Il campo del vasaio”
Sellerio, Palermo 2008
Αντρέα Καμιλέρι
“Το ματωμένο χωράφι”
μετ. Φ. Ζερβού
εκδόσεις Πατάκη
2010

            Είναι ένα από τα αστυνομικά μυθιστορήματα που χάρηκα ιδιαίτερα. Κι είναι λογικό όταν κανείς έχει διαβάσει δέκα-είκοσι τέτοια να νιώθει εύκολα τον κορεσμό και την ανία να τον καταλαμβάνει. Ο Καμιλέρι όμως, αν και δεν περίμενα τόσα από αυτόν, κάνει το θαύμα-του για πολλούς λόγους.
            Πρώτιστα, η πλοκή στήνεται όπως σε κάθε αστυνομικό έργο που σέβεται τον εαυτό-του: υπάρχει η δέση και η λύση, υπάρχει δηλαδή η συσσώρευση γεγονότων και κομματιών σε ένα παζλ που σταδιακά παίρνει την τελική-του μορφή. Διαβάζουμε ποικίλες ψηφίδες οι οποίες σιγά σιγά θα ενωθούν σε ένα άρτιο σύνολο. Η πρώτη λύση, παρότι απόλυτα πιστευτή, δεν θα είναι και η σωστή, αλλά με εξαιρετικούς χειρισμούς θα αναιρεθεί για να φανεί μια άλλη, εξίσου λογική και αρκετά καίρια.
            Δεύτερον, ο ίδιος ο Μονταλμπάνο είναι ο αντι-ντετέκτιβ που κερδίζει την προσοχή-μας. Ενώ είναι έξυπνος είναι και δύστροπος, όχι με την αμερικάνικη εκδοχή του tough guy αλλά με τη μεσογειακή στρυφνάδα ενός μεσήλικα, ο οποίος έχει πλείστες παραξενιές αλλά και οι άλλοι τον βλέπουν με τις δικές-τους προκαταλήψεις. Από την άλλη, είναι αμήχανος και μέχρις ενός σημείου κομπλεξικός, έχει μαλώσει με πολλούς, βιώνει μια σχέση αγάπης και τριβών κ.ο.κ. Μια λεπτομέρεια που με έκανε να δω την ψυχοσύνθεσή-του και να τον συμπαθήσω ήταν η αμηχανία-του στο τηλέφωνο, όπου περιμένοντας λέει την προπαίδεια για να ηρεμήσει και να μην καταβληθεί από το άγχος. Ο Μονταλμπάνο είναι ανθρώπινος και γι’ αυτό οικείος και κατανοήσιμος.
            Τέλος, το συγκεκριμένο έργο προσφέρεται για μια σημειωτική ανάγνωση. Το πτώμα βρίσκεται σε μια σπηλιά την οποία εκμεταλλεύονται για να βγάζουν άργιλο, κομμένο σε τριάντα κομμάτια. Η σημειολογική ανάγνωση του φόνου δείχνει τον Αγρό του κεραμέως όπου κρεμάστηκε ο Ιούδας, ο οποίος είχε λάβει τριάντα αργύρια. Γι’ αυτό θα προτιμούσα τον ιταλικό τίτλο, τον οποίο η μεταφράστρια θα έπρεπε να κρατήσει: “Ο αγρός του κεραμέα”. Η αποκωδικοποίηση του φόνου μαζί με άλλες ενδείξεις δείχνει σε πρώτη φάση κίνηση της Μαφίας, αλλά ύστερα από προσεκτικούς συσχετισμούς ο αστυνόμος καταλήγει στην πανέμορφη γυναίκα του θύματος και στον εραστή-της. Η σημειολογία επιλέχθηκε από το ζεύγος των δολοφόνων επίτηδες για να παραπλανήσει τις αρχές. Έτσι, πάνω στα κάλπικα σημεία στήνονται από τον Καμιλέρι άλλα αφανή σημεία που θα οδηγήσουν στην πραγματική εξιχνίαση του φόνου.
            Το ότι δεν μπορούσα να αφήσω το βιβλίο από τα χέρια-μου είναι πλέον κοινοτοπία για τέτοια έργα, αλλά εδώ ισχύει. Πιο πολύ όμως με γέμισε η σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωση σημαινόντων που άλλα δείχνουν και άλλα τελικά δηλώνουν.
Πατριάρχης Φώτιος

Monday, March 21, 2011

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΟΙΗΣΗΣ

Να αγαπάτε τους ποιητές.
Προς όφελός-σας διαθέτουν την ψυχή-τους.
(Γιώργος Θεοχάρης)

Επειδή γιορτάζουμε την ποίηση μια φορά τον χρόνο, όπως τη γυναίκα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το παιδί… Επειδή η εποχή-μας είναι αντιποιητική· μέσα στην οικονομική κρίση, στον πόλεμο, στον ευδαιμονισμό φαντάσου ελληνικά ποιήματα… Επειδή πρέπει να αναπνέει πού και πού η ψυχή-μας…


Η ποίηση είναι μια έκφραση ευγνωμοσύνης
δίνει προέκταση στον έρωτα και στο Θεό
(Ματθαίος Μουντές)

Η ποίηση είναι πορεία
Σε ναρκοπέδιο
Οι τυχεροί θα επιζήσουν
(Δημήτρης Δασκαλόπουλος)

Το ποίημα είναι ένα καρφί
στην καρδιά του κόσμου
(Αναστάσης Βιστωνίτης)

Το ποίημα είναι μια ανοιχτή πληγή που τρέχει-
Όσο πιο ανοιχτή τόσο καλύτερα
(Ανέστης Ευαγγέλου)


Με την ποίηση
κομματιάζεις τα χέρια-σου
δανείζεις την καρδιά-σου στο τίποτα
(Τάσος Ρούσσος)

Ε: Τι είναι η ποίηση;
Α: Συνουσία επ’ άπειρον
(Οδυσσέας Ελύτης)

(Τα κολάζ είναι του Οδυσσέα Ελύτη)
Βάλτε λίγο περισσότερους στίχους στη ζωή-μας
Πατριάρχης Φώτιος