Wednesday, February 24, 2010

Καφές φίλτρου με άρωμα ψημένο αμύγδαλο: “Η αναπαράσταση” της Λίλας Κονομάρα

Η ζωή ενός συγγραφέα και η προσπάθεια βιογράφησής-του: η σύγχρονη μεταμοντέρνα μυθοπλασία έχει συχνά αυτοαναφορικό χαρακτήρα, αναφέρεται δηλαδή στην ίδια τη διαδικασία της γραφής και της αξιοπιστίας-της.

“Η αναπαράσταση”
εκδόσεις Μεταίχμιο
2009

      Η Κονομάρα επιχειρεί αυτό που κάποτε λεγόταν Kunstlerroman, δηλ. μυθιστόρημα περί της τέχνης, συντεθειμένο με την τεχνική της σύνθεσης ποικίλων ειδών, όπως η αφήγηση, το ημερολόγιο, το γράμμα, η συνέντευξη κ.ο.κ. Η εναλλαγή τους ελαφραίνει τη συνεχή εξιστόρηση και η ποικιλία προσπαθεί να κάνει τον αναγνώστη να μη βαριέται.
        Ξεκινώ με ένα μικρό σημείωμα του Χατζηβασιλείου στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» (3.1.2010) το οποίο με εκφράζει απόλυτα:
«Ένας ταλαντούχος συγγραφέας εξαφανίζεται μαζί με το τελευταίο του μυθιστόρημα κι ένας φίλος του αναλαμβάνει έναν χρόνο αργότερα να συντάξει τη βιογραφία του, προσπαθώντας να βρει μιαν άκρη και στο μυστήριο της εξαφάνισης.
Πρωταγωνιστής, ο ιδιότυπος πεζογράφος και δοκιμιογράφος Ανδρέας Παράσχος, που παραμερίζει τα πλούτη και τη δύναμη της καπνοπαραγωγού οικογένειάς του στην Ξάνθη, για να καταφύγει στη διέξοδο της πολιτικής αμφισβήτησης και των παραισθησιογόνων ουσιών στο Παρίσι, καταλήγοντας στο ιδανικό ενός μοναχικού και ασυμβίβαστου βίου μέχρι να εξαφανιστεί διά παντός. Χρησιμοποιώντας ποικίλες τεχνικές, η συγγραφέας δοκιμάζει να συνδυάσει την αστυνομική ίντριγκα με το μυθιστόρημα καλλιτεχνικού στοχασμού, αλλά το τελικό αποτέλεσμα υπολείπεται σαφώς των αρχικών προθέσεων: η αστυνομική ίντριγκα είναι αδύνατον να διατηρηθεί (η πλοκή καθηλώνεται κάθε τόσο και η εναλλαγή των αφηγηματικών φωνών αποδεικνύεται άνευρη και δίχως ορμή), ενώ τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών είναι πολύ προσχηματικά και αφηρημένα για να δώσουν σάρκα και οστά στις αναρωτήσεις τους περί της μοίρας της τέχνης και του καλλιτέχνη.»
        Προσωπικά με κούρασε η στασιμότητα της αφήγησης, αφού κυριαρχεί η φλυαρία του κεντρικού χαρακτήρα που στοχάζεται για τη ζωή, όπου τα γεγονότα υποχωρούν, για να αναδυθούν θολές σκέψεις και στοχασμοί, τα ίδια τα διηγήματά-του κ.ο.κ..
       Αλλά ταυτόχρονα στέκομαι στην απόπειρα της συγγραφέως να δείξει την αδυναμία του γραπτού να αναπαραστήσει τον βίο ενός ανθρώπου. Στην ουσία τα κείμενα που χαρακτηρίζουν πλευρές της ζωής του βιογραφούμενου προσώπου δεν μπορούν να “αναπαραστήσουν” μια ζωντανή πραγματικότητα. Είναι το κατά την αποδόμηση νόημα που διαφεύγει, που αιωνίως αναζητά ένα κέντρο αλλά ποτέ δεν το φτάνει. Στην ουσία η Κονομάρα προβάλλει αυτό που πολλοί έχουν ήδη συνειδητοποιήσει: το ότι δηλαδή η γραφή δεν μπορεί να μιμηθεί τον κόσμο. Αυτό ωστόσο που μπορεί να κάνει είναι να ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕΙ κόσμους και βίους, να (ξ)αναπλάσει μια πραγματικότητα, τόσο αληθινή όσο και η εκτός λογοτεχνίας.
        Τελικά μια αδύναμη εκ προθέσεως βιογραφία θα πετύχαινε, αν μπορούσε να δείξει την αντίφαση γραπτού και πραγματικότητας, αν μπορούσε να δείξει την αναίρεση του λόγου που ποτέ δεν μπορεί να είναι αξιόπιστος. Αλλά η δε πρόθεση πρόθυμος, το δε αποτέλεσμα ασθενές…
Πατριάρχης Φώτιος

14 comments:

Pellegrina said...

Γεια. Λοιπόν θα σου πω τι ΔΕΝ με τραβάει εμένα σε αυτό, όπως και σε ά π ε ι ρ α άλλα σχετικά, ελληνικά και μη (Χωρίς να σημαίνει ότι δεν θα το διαβάσω, το θέμα τέχνη-ζωή με τραβάει ΠΑΡΑ πολύ): λοιπόν, μου τη σπάει πολύ αυτό το "Παρίσι και παραισθησιογόνες ουσίες" βρε παιδί μου!! Δηλαδή, τι σκ..είναι οι καλλιτέχνες, όλοι ..άρρωστοι; Ή, τι εικόνα έχουν οι αστοί για τους καλλιτέχνες; Αυτό μόνο του κάνει το θεμα ΞΕΝΟ στο μεσο αναγνώστη.
Εγώ καλλιτέχνες στη ζωή και στα γραπτά μου φαντάζομαι απλούς ΄συγχρονους ανθρωπους, νέους κυρίως αλλά και μεγαλύτερους΅το παιδί της διπλανής πόρτας: πάει σχολέιο, δουλεύει, προσπαθεί, εχειή δεν έχει ταλέντο, ανταγωνίζεται, πετυχάινει ή όχι κλπ. Η (μεγάλη ή μικρή) τεχνη δεν ..απαιτεί όλο αυτο το πράγμα με τα παραισθησιογόνα και λοιπά. Και δεν θα το έλεγα αν ήταν αυτό το βιβλίο μόνο 9αντίθετα, τότε θα ήταν μια άποψη ενδιαφέρουσα), Με έχει πολύ τσαντίσει αυτή η εικόνα που παέι και έρχεται (κάποτε ήταν ιδεολογία, αλλά όβερ!), μια μυθοποίηση των καλλιτεχνών ως καταραμένων, αυτοχείρων, πρεζονιών, παρτουζόβιων, αποδιοπομπάιων από την οικογένεια κλπ. Στο κατω κα΄τω είναι τρομακτικά σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ό όλο αυτό, δεν το καταλαβαίνουν; η τέχνη ή είναι μεσα στην καθημερινή ζωή, μ α ζ ί μας, ή ...χ καμε, συγνώμη!

υγ: τελειώνω ένα διηγηματάκι σχετικότατο.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
αυτή η απεικόνιση του συγγραφέα ως ιδιόρρυθμου όντος, λίγο αλλούτερου, λίγο παρανοϊκού που ζει στον δικό-του κόσμο (με τις ουσίες κυριολεκτικά!) αψηφώντας την "γήινη" πραγματικότητα είναι αφενός κατάλοιπο του Ρομαντισμού (με όλη εκείνη την εξιδανίκευση του καλλιτέχνη) και αφετέρου απόηχος της μποέμ ζωής ζωγράφων και άλλων καλλιτεχνών στο Παρίσι λ.χ. του μεσοπολέμου ή στην Ευρώπη και Αμερική της μεταπολεμικής περιόδου (π.χ. Μπήτνικς και άλλα συναφή (ακόμα και μη καλλιτεχνικά) κινήματα).
Συμφωνώ ότι όλα αυτά είναι ανεπίκαιρα, είναι μια κλισέ, παλιομοδίτικη άποψη, ενώ ο σημερινός συγγραφέας είναι κομμάτι μιας απτής πραγματικότητας.

Και έχεις ακόμα περισσότερο δίκιο όταν λες ότι αν ήταν ένα και μοναδικό βιβλίο που το δείχνει έτσι, πάει καλά. Αλλά είναι μια στερεοτυπική εικόνα που επαναλαμβανόμενη υποβάλλει την αίσθηση της μανιέρας και της τυποποίησης.
Πατριάρχης Φώτιος

anagnostria said...

Κανένα καλό βιβλίο δεν έχεις να μας προτείνεις; Τα τρία τελευταία σου ποστ δεν μας ενθαρρύνουν στην ανάγνωση. Στερέψαμε από καλά βιβλία. Βοήθεια!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Anagnostria,
το βλέπω κι εγώ και απογοητεύομαι γιατί συνολικά στην ελληνική παραγωγή περνάνε τον πήχυ πολύ λίγα βιβλία. Ωστόσο, για να επανορθώσω θα προχωρήσω με ένα καλό βιβλίο που μόλις τώρα τελειώνω. Υπομονή.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...
This comment has been removed by the author.
Pellegrina said...
This comment has been removed by the author.
Pellegrina said...

Καλημέρα. Αυτό που κυρίως με ενοχλεί δεν είναι η λογοτεχνική μανιέρα (δηλαδή ένα μοτίβο επαναλαμβανόμενο σε κείμενα), αλλά το ότι αυτή η αντίληψη έχει περάσει στον κόσμο. ¨οπως ξέρειςπια, πιστέυω στη "διδακτική" λειτουργία της τέχνης. Πώς περιμενουμε να "αφήσει¨ο Έλληνας γονιός το παιδί του να γινει καλλιτέχνης ωραία και καλά (όπως πχ γίνεται ..δικηγόρος) αν η εικόνα είναι αυτή.

Συμφωνώ με τη διαφορά παλιότερων εποχών με τη σημερινη, και μάλιστα και ακόμα παλιότερων. Πριν ενα αιώνα περίπου το όπιο ηταν νόμιμο, η ερωτική ζωή σήμαινε αναγκαστικα΄πορνείο και η σύφιλη τρέλλαινε. Δεν εννοώ ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι ασκητής, πώς είναι δυνατόν;
Αλλα για αυτό το "μποέμ", που συνεχίζεται στις μέρες μας, θα τολμήσω να θυμίσω το απλούστατο, το 1κι 1 ίσον 2:
Δεν χρειάζεται, για να είσαι συγγραφέας, ζωγράφος, μουσικός, ποιητής, σκηνοθέτης κλπ να αλλάξεις την ήρεμη, μικροαστική καθημερινότητά σου. Αντίθετα, μια ήρεμη ζωή βοηθάει τη δημιουργία.
"Χρειάζεται" όμως, αν θέλεις να "γίνεις" όλα αυτά! ¨Όχι να "είσαι", αλλά να "γίνεις" Δηλαδή, κοινωνικά! Προς τα έξω!
Αυτό που λέω είναι ότι οι άνθρωποι μπερδεύουν την "μποέμ" κατάσταση με την λάιτ ή χέβι εκπόρνευση που χρειάζεται να κάνουν για να"πετύχουν" Την μπερδεύουν τόσο, ξεκινώντας συχνά αντίστροφα, ώστε δεν καταλαβαίνουν τη διαφορά!

Pellegrina said...

υγ: δεν είμαι ηθικολόγος. Δεν θα με πέιραζε καθόλου η εκπόρνευση, αν δεν απέκλειε από το φως τους μη υπάκουους (που μπορεί να είναι καλύτεροι δημιουργοί). Επίσης είναι διεθνές φαινόμενο, όχι ελληνικό (στην Ελλάδα μάλιστα ακόμα η οικογένεια, όταν υπάρχει, προστατεύει -οκ, διφορούμενη λέξη!). Ο Πικάσο έχει ένα καταπληκτικό σκίτσο που λέγεται "η άνοδος 'η κάπως έτσι- του καλλιτέχνη' Αναζητήστε το. Εκείνο που λέω είναι να μην τα μπερδεύουμε, είναι θέμα απλής νοημοσύνης. Ο νεαρός μουσικός δεν παίρνει πχ κοκαϊνη για να ..εμπνευστεί (τώρα πια, κάποτε ναι, ήταν θεωρία) Πάιρνει γιατι συμμετέχει στα παρτι των διεφθαρμένων μεγαλομάνατζερ. Είναι απλό. Και είναι επιλογή ζωής.

(τα παραπάνω καμιά σχέση με το βιβλίο της Λίλας Κονομάρα ασφαλώς!)

(τα σβησμένα σχόλια είναι αποτέλεσμα ανεπιτυχών αναρτήσεων. Εδώ και λίγες μέρες εχω πρόβλημα στην αναρτηση μεγάλων σχολίων, γι αυτό τα σπάω.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Στο βιβλίο της Κονομάρα από την άλλη, δεν πρόκειται για "πάρτι διεφθαρμένων μεγαλομάνατζερ" (πολύ μου άρεσε η φράση και η περιγραφή). Ο Παράσχος είναι ο ρομαντικός, απόκοσμος, ιδιότυπος συγγραφέας.
Αυτό είναι που θεωρώ πολυφορεμένο. αυτή η προσπάθεια να βιογραφήσουμε τον άφθαστο, που είναι ό,τι είναι γιατί δεν είναι σαν κι εμάς.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

κι εγώ το θεωρώ πολυφορεμένο, και το θεωρώ επίσης πολύ συντηρητικό, προπαγάνδα του συστήματος (σόρι για το κλισέ): αντίθετα, ο καλλιτέχνης ε ί ν α ι σαν εμάς. Όλοι οι άνθρωποι είναι δυνάμει δημιουργοί. Αλλά το σύστημα ΔΕΝ χρειάζεται τόσους δημιουργούς, αλίμονο: χρειάζεται υπηρέτες, ανθρωπους χωρίς φαντασία. Πώς αλλιως θα δουλέψει; (οποιοδήποτε μέχρι τωρα συστημα, όχι μονο ο καπιταλισμός) Ο καλλιτέχνης λοιπόν πρέπει να παρουσιαστεί ως κατι ιδιαίτερο.
Για τον ίδιο λόγο πιστεύω έχουν μυθοποιηθεί οι αυτόχειρες. (τους οποίους εκτιμώ και με γοητεύουν, αλλωστε πιστεύω στην αυτοκτονία ως πράξη ελευθερίας και όχι "τρέλας") Όμως θέλω να πω το εξης: σε κάθε αυτόχειρα που "δεν την έβγαλε" αντιστοιχούν αρκετοί παρομοιων βιωμάτων και ευαισθησιών που ά ν τ ε ξ α ν, και "ζουν ανάμεσα μας" απλά και ήσυχα. Αυτοί είναι οι κατ εξοχήν επικίνδυνοι, γι αυτό πρέπει να μείνουν στη σκιά, με το να τονίσουμε την ειδική μοίρα των "καταραμένων" Ο Λαπαθιώτης ήταν μια πολύ γοητευτική περίπτωση (επίσης είχε χαρίσει όλα τα όπλα του στρατιωτικού πατέρα του στο ΕΑΜ!), αλλά πολλοί Λαπαθιώτες εχόυν ζήσει και πεθάνει ασημοι, επιδρώντας στους γύρω τους, στα παιδιά, τους εραστές, τους φίλους. Αυτή η πλευρά της κοινωνίας κρύβεται.
Γι αυτό επιμένω ότι ο νεφελοβάμων συγγραφέας-καλλιτέχνης είναι μια επίτηδες συντηρητική αντίληψη, που συντελεί στην καθυστέρηση της κοινωνίας.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
πολυανοιχτήκαμε, αλλά νομίζω ότι πιάσαμε μια ιδεολογική πλευρά του μυθιστορήματος.
Γενικά δεν τονίζονται οι ιδεολογικές απόψεις μέσα στη σύγχρονη σούπα ότι όλα όσα λέει το μυθιστόρημα είναι σεβαστά και περισσότερο μάς νοιάζει η μορφή και η λογοτεχνικότητά-του. Προφανώς είναι σεβαστή η ιδεολογία κάθε συγγραφέα αλλά δεν πρέπει να περνάει και απαρατήρητη ή άνευ κριτικής.
Κάθε έργο περνάει μια άποψη και κρίνεται εξίσου γι' αυτήν.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

α, εγώ είμαι αφελής και απλοϊκός άνρθωπος πατριάρχη: κάνω χαζές ερωτήσεις, όπως: τι να την κάνουμε τη μορφή και τη λογοτεχνικότητα;
Ας πούμε ότι ζούμε σε έναν πλανήτη όπου επικρατεί πλήρως το ενδιαφέρον για τη μορφή και τη λογοτεχνικότητα (Όπως πχ σήμερα επικρατεί το ενδιαφέορν για την τροφή, σε όλο τον πλανήτη) Σ αυτόν υπ΄ρουν κοινωνίες φτωχές και πλούσιες, ισχυρές και αδύναμες, δίκαιες και αδικες, σοσιαλιστικές, καπιταλιστικές, κατι άλλο καινούργιο ("οικολογικές";) θρησκευόμενες και μη, αντρες, γυναίκες μορφωμένοι και αμόρφωτοι, από όλα τα καλά(Και κακία, εκμετάλλευση, βασανιστήρια, βιασμοί, πόλεμοι, ψέματα, φόβος) Αλλά όλοι ανεξαιρέτως ξέρουν από μορφή και λογοτεχνικότηα. So;

Pellegrina said...

υγ: το διηγηματάκι που είπα στο πρώτο σχόλιο ανέβηκε, για όποιον γουστάρει!

Unknown said...

Παναγιώτατε,

Με καθυστέρηση ετών, αλλά επειδή έμεινα έκπληκτος από αυτά που διαβάζω… Επειδή, λοιπόν, η πρόσληψη και η κατανόηση ενός βιβλίου ποικίλλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο (και από κριτικό σε κριτικό, βεβαίως-βεβαίως), παίρνω το θάρρος μια που παραθέτετε το κείμενο του Β. Χατζηβασιλείου (ο οποίος προφανώς θα διάβασε άλλο βιβλίο, καθότι μόνο δάφνες αστυνομικού μυθιστορήματος δεν διεκδικεί το συγκεκριμένο) να παραθέσω κι εγώ μια κριτική που βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα (και ασφαλώς πιο εμπεριστατωμένη από του κ. Χ.).

Δείτε το κείμενο του Γιώργου Αράγη στο σύνδεσμο http://giorgosaragis.wordpress.com/2012/05/21/%CE%BB%CE%AF%CE%BB%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%AC%CF%81%CE%B1%E1%BC%A1-%E1%BC%80%CE%BD%CE%B1%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CE%BC%CF%85%CE%B8%CE%B9%CF%83/

από το οποίο απομονώνω το παρακάτω απόσπασμα:

«Καί ἀναφορικά μέ αὐτό τό θέμα θέλω νά πῶ ὅτι ἡ συγγραφέας του πέτυχε νά συγκροτήσει μιά ἄρτια ἀφήγηση. Πιστεύω πώς ἡ συνολική σύλληψη, τό πῶς στήθηκε τό συνολικό οἰκοδόμημα, ὀφείλεται σέ μεγάλο βαθμό στήν εὑρηματική ἰδέα τῆς ἀναπαράστασης μιᾶς ζωῆς μέσα ἀπό γραφτές καί προφορικές μαρτυρίες. Πρόκειται γιά ἕνα βιβλίο πού, δόξα τῶ Θεῶ, δέν ἔχει ἐμπορικούς στόχους, ἀλλά λογοτεχνικούς. Εἶναι μάλιστα ἕνα δύσκολο βιβλίο, ἀπό τήν ἄποψη ὅτι χρειάζεται τήν ἐνεργή συμμετοχή τοῦ ἀναγνώστη. Ἀξίζει ὅμως τόν κόπο. Γιατί ἡ ἀνταμοιβή δέν εἶναι ἀμελητέα. Ἀπό τ᾿ ἄλλο μέρος πρόκειται γιά ἔνα βιβλίο πού ἔχει θέση στίς προφυλακές τῆς πεζογραφικῆς ἐξέλιξης. Ἀνήκει δηλαδή στά ἔργα πού συντελοῦν στήν προαγωγή τοῦ εἴδους τους».

Τα σέβη μου

Jacques Vaché