Saturday, May 31, 2008

Χυμός Ανάμικτος. Δεύτερη εμφάνιση

Η πρώτη φορά πυροτέχνημα;

Ο Γ. Ξενάριος καταθέτει συχνά πολύ μελετημένες απόψεις για τη λογοτεχνία μας. Στο τεύχος του «διαβάζω» (486, Ιούνιος 2008), που μόλις κυκλοφόρησε, επισημαίνει κάτι που πολλοί το είχαν συνειδητοποιήσει αλλά δεν τον είχαν ως τώρα καταγράψει: την αδυναμία του λογοτέχνη να επανεμφανίσει μια καλή δουλειά μετά το καλό ή και εξαιρετικό πρωτόλειό του. Παραθέτω την αρχή που είναι άκρως κατατοπιστική:
Ένα από τα σταθερά φαινόμενα της ελληνικής λογοτεχνίας είναι η εμφάνιση συγγραφέων μ’ ένα πρώτο καλό, κάποτε-κάποτε και εντυπωσιακό, βιβλίο […] και η εν συνεχεία επαναλαμβανόμενη διάψευση αυτής της πρώτης εμφάνισης με απανωτές αποτυχίες […]. Αν κάποιος ήθελε να εντοπίσει τις αιτίες του, θα έβρισκε δύο ομάδες αιτίων που το προκαλούν: μια δέσμη ψυχολογικών και μια αντίστοιχη λογοτεχνικών αιτίων”.
Η πρώτη αιτία εξηγείται ως η συσσώρευση πάθους και ζήλου για το ξεκίνημα, τα οποία κοπάζουν μετά, καθώς δεν συνοδεύονται κι από ανάλογη “ανάπτυξη αφηγηματικών τεχνικών, τη συνολικότητα του αφηγηματικού οράματος, τη σοφία στη διαχείριση των μέσων, την ύπαρξη ενός αισθητικού οράματος κ.λπ.”. Η δεύτερη δέσμη αναφέρεται σε ένα σύστημα, όπως το ονομάζει ο Ξενάριος, -μια λογοτεχνική παρακαταθήκη θα έλεγα εγώ- μέσα από την οποία μπορεί και θα μπορεί να αντλεί ο λογοτέχνης στοιχεία που θα αρδεύουν κάθε του έργο. Στην ουσία οι περισσότεροι νεοεισελθέντες στον χώρο λογοτέχνες έχουν νερό μόνο για το πρώτο τους έργο, ενώ γρήγορα στερεύουν για το επόμενα.
Η δυνατότητα εύκολης έκδοσης (ειδικά για το πρωτόλειο), το λάιφ στάιλ, ο τηλεοπτικός λόγος, η αποσύνδεση από τη λογοτεχνική παράδοση, ο τυφλός μιμητισμός της ξένης λογοτεχνίας, τα περιορισμένα βιώματα σε μια εποχή που τα δίνει όλα έτοιμα είναι κάποιοι από τους παράγοντες που καθηλώνουν στα αβαθή τούς νέους μας συγγραφείς. Το δεύτερο έργο είναι συχνά είτε πανομοιότυπο με το πρώτο, οπότε δεν ενθουσιάζει εξίσου -εκδιπλούμενο σαν μανιέρα και απομίμηση-, είτε διαφορετικό, αλλά βιαστικό (ώστε να προλάβει τα φώτα που είναι ακόμα πάνω στον δημιουργό), ρηχό (χωρίς τον απαραίτητο εξοπλισμό) ή απλώς πειραματικό (αλλά χωρίς τη δημιουργική πνοή που χρόνια ολόκληρα διοχετευόταν στο πρώτο έργο).
Φυσικά, υπάρχουν και οι αντίθετες περιπτώσεις σταδιακής ή και γοργής βελτίωσης, συμπτώματα που καθορίζουν και το στίγμα του δημιουργού σε μεγαλύτερη διάρκεια. Δεν ξέρω ποια τάση υπερτερεί αλλά φοβάμαι πως συχνά το πρώτο έργο είναι πυροτέχνημα για πάρα πολλούς λογοτέχνες.

Πατριάρχης Φώτιος

8 comments:

ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ said...

Γεια σας. Ένα μυθιστόρημα για ανάγνωση στο www.niovi-lyri.blogspot.com (ή μπαίνετε από εδώ)

περιούσιος said...

Ως αιτία εκδόσεως του πρώτου βιβλίου θα προσέθετα και την απουσία άγχους του λογοτέχνη, ο οποίος γνωρίζει ότι δεν έχει να χάσει κάτι, αφού είναι άγνωστος, οπότε το χειρότερο, που μπορεί να πάθει, είναι ότι ίσως δεν ξαναγράψει. Αυτή η άγνοια κινδύνου λειτουργεί σε πολλούς επίδοξους λογοτέχνες ως κινητήριος δύναμη. Μετά την επιτυχία, όμως, του πρώτου βιβλίου, αν αυτή έλθει, ο λογοτέχνης αγχώνεται ότι δεν θα μπορέσει ξανά να φτάσει στο επίπεδο του πρώτου βιβλίου, ενδέχεται να πιέζεται από τον εκδότη ή από τους αναγνώστες και θαυμαστές του πρώτου βιβλίου του και, έτσι, καταλήγει συχνά να γράφει βιβλίο, το οποίο είτε είναι μια χλωμή αντιγραφή του πρωτόλειου είτε ένα ανέμπνευστο κείμενο.
Διαφωνώ ότι σήμερα σπανίζουν τα βιώματα, επειδή η εποχή μας τα δίνει όλα. Απεναντίας, ακριβώς επειδή η εποχή μας τα δίνει όλα, ο νέος συγγραφέας έχει ένα απέραντο υλικό ως πηγή εμπνεύσεως, αρκεί να γνωρίζει να το χειριστεί. Και τα βιώματα ως προσωπικές δυσκολίες μπορεί να έχουν εκλείψει για πολλούς νέους σήμερα αλλά δεν παύουν να υπάρχουν ως βιώματα σε δυσκολίες σε άλλους τομείς, όπως στο σχολείο, στην αγάπη, στην εργασία και αλλού, ήτοι πάλι υπάρχει πρωτογενές υλικό για ένα καλό βιβλίο.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Περιούσιε, έχεις πολύ δίκιο στο αίτιο που επισημαίνεις και το κυριότερο το εξηγείς πολύ πειστικά. Το πρωτόλειο είναι προσωπική υπόθεση, ενώ το δεύτερο εξαρτάται εν πολλοίς από την εικόνα που έχει αφήσει, από πιέσεις εξωτερικές και εσωτερικές, από την ανάγκη να αναχθεί ο συγγραφέας στο ύψος που έθεσε με την πρώτη του εμφάνιση.
Ας συζητήσουμε το δεύτερο σημείο σου: ένας άνθρωπος συσσωρεύει για είκοσι-τριάντα χρόνια εμπειρίες και διαμορφώνει μια ιδεολογία. Το πρώτο του βιβλίο επομένως είναι γεμάτο με προσωπικά πιστεύω, τα οποία έχουν ισχυρές βάσεις καθώς υπόγεια δουλευόντουσαν (στην κυριολεξία) μια ζωή. Έπειτα; Μήπως άδειασε; Έτσι ή επαναλαμβάνεται (γιατί δεν έχει άλλα πλέον αποθέματα βιωμάτων) ή μιμείται το life style και τον κινηματογράφο-τηλεόραση. Αυτό εννοώ όταν λέω ότι στερεύει από βιώματα, αν φυσικά δεν είναι μια σκεπτόμενη προσωπικότητα που να διυλίζει και να επεξεργάζεται όσα λέει. Αλλιώς είναι φορέας των βιωμάτων των άλλων (μέσω της οθόνης), φερέφωνο και αντιγραφέας μια σερβιρισμένης ζωής που δεν την έχει αφομοιώσει.
Θα ήθελα περαιτέρω τη γνώμη σου.
Πατριάρχης Φώτιος

περιούσιος said...

Έχει παρουσιαστεί το φαινόμενο κάποιοι συγγραφείς να κάνουν μεγάλη επιτυχία με το πρώτο τους βιβλίο και, στη συνέχεια, να μιμούνται ό,τι έγραψαν σε αυτό και στα υπόλοιπα βιβλία τους αλλά μέρος από το αναγνωστικό κοινό να τους διαβάζει, διότι έχουν δημιουργήσει ένα "ρεύμα". Υπάρχουν οι συγγραφείς εκείνοι, που χώρεσαν στο πρώτο βιβλίο τους το σύνολο των βιωμάτων τους, με αποτέλεσμα να μην απομείνει τίποτα για άλλο βιβλίο και απλά να επαναλαμβάνονται, αν αποπειραθούν να εκδώσουν εκ νέου βιβλίο.
Υπάρχουν και εκείνοι οι συγγραφείς, που ναι μεν έχουν τη δυνατότητα να αφομοιώσουν τα ερεθίσματα από τον περίγυρό τους αλλά ενδεχομένως βολεύονται με την επιτυχία του πρωτόλειού τους, δε δουλεύουν τη γραφή τους και μοιραία εκδίδουν ένα μέτριο δεύτερο βιβλίο.
Τέλος, υπάρχουν εκείνοι, οι οποίοι μετά το πρώτο τους βιβλίο κάνουν αντιγραφή και επικόλληση στα μεταγενέστερα βιβλία τους όσων βλέπουν στην τηλεόραση, με θλιβερά αποτέλεσματα.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Περιούσιε,
τα συνόψισες όλα πολύ καλά, ακόμα και αυτά στα οποία νόμιζα ότι διαφωνούσαμε.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Κι ενα άλλο θεμα ειναι οτι παρα τη στασιμότητα ή και, το χειρότερο, χάρη σε αυτήν, ο επαναλαμβανόμενος έχει κοινό, εστω και προς εφήμερη κατανάλωση, ενώ αυτός που συγκεντρώνεται και μελετά προσπαθώντας να βελτιωθεί δεν θα βρει κανέναν να τον περιμένει, ουτε καν να τον στηρίξει.

Πάπισσα Ιωάννα said...

pellegrina,
είναι επειδή το δεύτερο έργο εγείρει απαιτήσεις. Είναι σαν την Εθνική ποδοσφαίρου για την οποία στην προηγούμενη ψιλοπαρθενική εμφάνιση κανείς δεν έτρεφε προσδοκίες, ενώ τώρα...
Το κοινό (κριτικοί, αναγνώστες) έχουν προσδοκίες για την επανεμφάνιση του συγγραφέα, έχουν ψηλά τον πήχυ κι έτσι δύσκολα ικανοποιούνται, αν δεν δουν κάτι εξίσου αξιόλογο.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Πάνω στο θέμα ενδιαφέροντα τα όσα γράφει και η Ελισάβετ Κοτζιά στο προηγούμενο τεύχος της Βιβλιοθήκης. http://www.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=06/06/2008&id=15306104